Saga - 2014, Page 155

rætur í sagnaritun sjálfstæðisbaráttunnar, hljómaði ekki sannfærandi á þeim
árum þegar Íslendingar voru enn í sálarkreppu eftir hrunið. Bygging frá-
sagnarinnar, eða „the narrative arc“ svo gripið sé til ensks faghugtaks úr
bókmenntafræði, breyttist því úr niðursveigðum boga (gullöld-hnignun/
niðurlæging-endurreisn) í eins konar rússíbanareið þar sem ris og fall
skiptist á með reglubundnum hætti (bls. xi–xii).
Þetta sjónarhorn er athyglisvert og býður upp á nýja nálgun í túlkun
Íslandssögunnar. við sjáum þetta að hluta til í þeirri tímabilaskiptingu sem
Guðni notar í The History of Iceland. Tímamótaárin í frásögn hans eru ekki
930, 1262, 1904, 1918 eða 1944, eins og venjan býður, heldur 999, 1786, 1902,
1940 og 1994 — eina hefðbundna tímamótaárið er 1550 sem markar endalok
„kaþólska Íslands“ og upphaf „danska Íslands“. Með þessu leggur hann
áherslu á að Íslandssagan gerist ekki í tómarúmi, eða í stöðugri baráttu
Íslendinga við umheiminn og náttúruöflin, heldur í alþjóðlegu samhengi.
Síðari heimsstyrjöld er gott dæmi um þessa viðhorfsbreytingu, því að í frá-
sögn Guðna birtist hún sem tíminn sem breytti öllu í íslensku samfélagi,
færði Íslendingum velmegun sem þeir höfðu aldrei þekkt áður og fleytti
þeim endanlega inn í nútímann — og það þótt landið væri sennilega aldrei
í sögu sinni undir jafnsterkri erlendri stjórn og þá. Hann er þó ekki reiðu -
búinn til að taka undir með eindregnustu „endurskoðunarsinnum“ meðal
íslenskra sagnfræðinga, því hann segir á einum stað að frelsi frá erlendri
stjórn „may indeed have been a necessary prerequisite for material advance-
ment rather than its consequence“ (bls. 79).
Þetta viðhorf er lýsandi fyrir andann í bókinni. Guðni teflir víða saman
mismunandi viðhorfum til álitamála í Íslandssögunni, en lætur lesendum
yfirleitt eftir að taka afstöðu til þeirra. Athugull lesandi sér að frásögnin er
byggð á rækilegum lestri fyrirliggjandi rannsókna, þótt sjaldnast sé vísað
beint til þeirra, og ég sé ekki betur en þar sé jafnan farið rétt með — og tekið
skal fram að ekki er hægt að gagnrýna fáar beinar tilvísanir í bókinni, því að
slíkt er alsiða í yfirlitsritum af þessari gerð, en þó má benda á að engin regla
virðist gilda um það hvenær er vísað til heimilda og hvenær ekki. eins
reynir Guðni sitt besta til að gefa mynd af þáttum í sögunni sem sjaldan fá
mikið rúm í yfirlitssögum af þessu tagi, og því er sagt frá ýmsu öðru hér en
viðhorfum og aðgerðum lítils hóps karla eins og oft vill brenna við í sam-
bærilegum ritum. Textinn flýtur líka oftast vel og bókin er því þægileg
aflestrar.
Að flestu leyti má því segja að The History of Icleand sé vel heppnað yfir-
litsrit. Það stakk mig þó við lesturinn að ég var alls ekki viss um fyrir hvern
hún er skrifuð. Þetta er að hluta til vandi allra þeirra sem skrifa yfirlitsrit um
Íslandssögu fyrir erlenda lesendur. Sambærilegar bækur sem stílaðar eru
fyrir innlendan markað hafa þann augljósa tilgang að skýra út sögu vænt-
anlegra neytenda, þ.e.a.s. lesandinn tengist frásögninni persónulega og með
beinum hætti; sagan kemur honum við vegna þess að hún er að hluta til
ritdómar 153
Saga haust 2014 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:15 Page 153