Saga - 2017, Side 65

líta á samskipti kvenna og hermanna sem eitthvað annað og meira
en einkamál kvenna. Út frá slíkri túlkun var hægt að draga þær til
ábyrgðar fyrir að stefna „menningarlegu og andlegu sjálfstæði
þjóðarinnar“ í voða og þar með að réttlæta róttækar gagnaðgerðir.
„Alveg örugglega lauslát“: Siðferðisrannsókn
Þjóðarskelfar einir og sér koma hins vegar ekki af stað siðfári. Til þess
þarf einhverskonar hreyfiafl. Eins og áður hefur komið fram er siðfár
samspil margra þátta og það er ekki síst gegnum þetta samspil sem
óttinn við utanaðkomandi ógn stigmagnast og mörkin milli hinnar
ímynduðu ógnar og raunveruleikans verða óljós. Annar af grunn -
þáttunum í kenningum um siðfár er hugmyndin um siða postulann
(e. moral entrepreneur), sem er einstaklingur eða samtök sem þrýsta á
að tekið sé á vandanum. Siðapostularnir notfæra sér þá ímynd sem
búið er að skapa í fjölmiðlum til að fordæma aðsteðjandi ógn, hefja
herferð gegn ógninni og koma með tillögur að lausn vandans. Þótt
siðapostularnir séu drifkraftur siðfára má ekki gleyma því að þeir
verða ekki til í tómarúmi. Forsenda þess að málflutn ingur þeirra
hljóti brautargengi er að almennt samkomulag ríki um að málstaður
þeirra sé sannur. Því geta siðapostular einungis hafist handa að und-
angengnu einskonar „samningaferli“, til dæmis í fjöl miðl um.30 Þessar
forsendur voru svo sannarlega fyrir hendi í íslensku samfélagi
haustið og veturinn 1940–1941, þegar yfirvöld gripu í taumana.
Einn atkvæðamesti einstaklingurinn sem telja má til siðapostula
var Jóhanna knudsen, fyrsta lögreglukonan á Íslandi. Hún hafði
persónulega mikil áhrif á hugmyndir um varnarstarf eða lausnir
gagnvart þeirri hættu sem ástandið var talið skapa. Forsætis ráð -
herrann Hermann Jónasson, sem skipaði hana, lögreglustjórinn
Agnar kofoed-Hansen og Vilmundur Jónsson landlæknir geta
einnig fallið undir skilgreininguna á siðapostula en þeir höfðu allir,
á einn eða annan hátt, hönd í bagga með að rannsaka og skilgreina
þá hættu sem talin var stafa af ástandinu og leggja til lausnir á vand-
anum. Jóhanna, sem var hjúkrunarkona að mennt, sótti um stöðu
kvenlögregluþjóns veturinn 1940 vegna þess að henni þótti „knýj -
andi nauðsyn að reynt [yrði] að stemma stigu við því að kvenfólk
gengi hernum á hönd.“31 Ekki varð af ráðningunni fyrr en snemma
hafdís erla hafsteinsdóttir64
30 Goode og Ben-yehuda, Moral Panics, bls. 76–86.
31 ÞÍ. UE. B 1/25. Bréf Jóhönnu knudsen til Ólafs Lárussonar 13. janúar 1944.
Saga haust 2017 _11_(13.11.).qxp_Saga haust 2004 - NOTA 25.10.2017 12:53 Page 64