Saga - 2017, Qupperneq 178

guðmundur j. guðmundsson
„Jtem fatige folck … j vett smor“
Nokkur álitamál
varðandi fátækraframfærslu eftir siðaskipti
Í Sögu 2003 fjallaði Vilborg Auður Ísleifsdóttur um fátækraframfærslu á
síðari hluta miðalda og þær breytingar sem hún taldi að orðið hefðu á þeim
málaflokki eftir að klaustrin voru aflögð sem trúarlegar stofnanir í kjölfar
siðbreytingarinnar.1 Þeir Helgi Skúli kjartansson og Loftur Guttormsson
gerðu síðan athugasemdir við niðurstöður Vilborgar Auðar, í Sögu 2014, og
færðu rök fyrir því að lítið hefði breyst í þessum málaflokki næstu árin eftir
að lúterskur siður var innleiddur hér á landi, m.a. vegna þess hvernig fá -
tækra málum var háttað. Eftir lauslega athugun á frumheimildum sýndist
höfundi þessa pistils hins vegar að ekki væru öll kurl komin til grafar í þess-
um efnum og að breytingar hefðu vissulega orðið á framfærslu fátækra eftir
siðbreytingu þótt með öðrum hætti væri en Vilborg Auður gerir ráð fyrir.
Hér á eftir verður leitast við að renna stoðum undir þessa tilgátu.
Í vorhefti Sögu árið 2014 gerðu þeir Helgi Skúli kjartansson og
Loftur Guttormsson athugasemdir við ákveðna þætti í skrifum
Vilborgar Auðar Ísleifsdóttur um siðbreytinguna á Íslandi, þ.e.a.s.
þær breytingar sem hún telur að orðið hafi á framfærslu fátækra
eftir siðskiptin, m.a. vegna þess að klaustrin voru aflögð sem trúar-
legar stofnanir og eignir þeirra settar undir konung.2 Þeir Helgi og
Loftur höfnuðu þessu og færðu rök fyrir því að ekki hefðu orðið
grundvallarbreytingar á fátækraframfærslu með siðbreytingunni
vegna þess hvernig henni var háttað hér á landi samkvæmt Jónsbók.
Þar var annars vegar kveðið á um að þeir sem hefðu ráð á skyldu
framfæra ættingja sína og því auðugri sem framfærandinn var því
Saga LV:2 (2017), bls. 177–186
V I Ð H O R F
1 Vilborg Auður Ísleifsdóttir, „Öreigar og umrenningar. Um fátækraframfærslu á
síðmiðöldum og hrun hennar“, Saga XLI:2 (2003), bls. 91–126.
2 Loftur Guttormsson og Helgi Skúli kjartansson, „Siðaskiptin og fátækrafram-
færslan. Athugagreinar í tilefni af nýlegum útleggingum“, Saga vor LII:1 (2014),
bls. 119–143.
Guðmundur J. Guðmundsson, sögukennari, Menntaskólanum í Reykjavík, gjaki@isl.is
Saga haust 2017 _11_(13.11.).qxp_Saga haust 2004 - NOTA 25.10.2017 12:54 Page 177