Saga - 2017, Page 237

beitir sálfræðilegum kenningum til að útskýra erfiðleika ömmu sinnar við
tengslamyndun og Sólveig Anna Bóasdóttir skoðar áhrif lúterskra hug-
mynda um „hið góða og rétta líf“ (bls. 117).
Tilefni bókarskrifanna er, eins og áður sagði, 100 ára afmæli kosninga-
réttar kvenna og það gefur tóninn í umfjöllun höfunda. Margir höfundanna
leggja kapp á að setja ævi kvennanna í samhengi við stjórnmálaþátttöku og
„mótun íslensks samfélags“ eins og segir í undirtitli. Þetta kemur mismikið
fram en þó er greinilegt að flestir höfundar hugsa um möguleika (og
ómögu leika) kvennanna til að nýta sér aukin pólitísk réttindi á tímabilinu,
eða hvernig ömmurnar annaðhvort gerðu uppreisn gegn eða fylgdu við -
teknum venjum. Þetta kemur sérstaklega vel fram í grein Guðmundar
Hálfdanarsonar um langalangömmu sína, Guðrúnu Björnsdóttur, „mjólkur-
sölukonu í Reykjavík“ (bls. 29). Greinin fjallar um stjórnmálaþátttöku Guð -
rúnar á efri árum en hún var ein fjögurra fyrstu kvenna sem voru kosnar í
bæjarstjórn Reykjavíkur, árið 1908. Guðmundur þekkti þessa ömmu sína
ekki persónulega en þátttaka hennar í opinberu lífi er ástæða þess að eftir
hana liggja ræður og blaðagreinar sem auðvelt er að nálgast í skjalasöfnum
nútímans. Það þurfti því ekki að stóla á einkaskjalasöfn. Hér má líka velta
því fyrir sér hvort fjölskyldur haldi betur upp á gögn einstaklinga sem tekið
hafa þátt í opinberu lífi en þeirra sem skrifuðu bara „hversdagsleg“ bréf
(bls. 266).
Einsögufræðingar og fleiri hafa auðvitað lengi haldið heimildagildi
hversdagslegra bréfa á lofti, en áhugavert er að ganga lengra og íhuga hvort
fólk sem hefur verið áberandi á vettvangi stjórnmála eða félagsmála fái ítar-
legri eftirmæli innan fjölskyldunnar en þeir sem lifðu bara „hefðbundnu“
lífi. Í inngangi bókarinnar stendur t.d. að „[s]egja má að hér sé sögð saga
sem átti aldrei að segja“ (bls. 12) og án þess að leggja of djúpa merkingu í
þessi orð þori ég að fullyrða að flestir starfandi sagnfræðingar hafa velt
þessari spurningu fyrir sér um öll viðfangsefni sín, bæði þekkt og óþekkt
(og oftast ótengd fræðimanninum persónulega). Af hverju er þessi saga þess
virði að segja hana? Hver ákveður hvaða sögu á og má segja og af hverjum?
Erla Hulda Halldórsdóttir veltir þessum og svipuðum spurningum fyrir sér
í greininni og hefur áður fjallað ítarlega um verðugleika viðfangsefna
sagnfræðinga í tengslum við kvennasögu og ævisöguskrif. Í raun má segja
að ekkert sé sagnfræðingum óviðkomandi; fortíðin er öllum opin og þessi
bók sýnir svo sannarlega að mörk viðfangsefna okkar geta bæði færst út í
bókstaflegum skilningi og gengið nærri okkur í persónulegum skilningi.
Mörkin sem fortíðin setur okkur eru að miklu leyti bundin við heimildir
(eða skort á þeim). Höfundar greinanna eru þó duglegir að leita út fyrir hin
hefðbundnu skjalasöfn og eins og algengt er orðið meðal sagnfræðinga
almennt feta þeir t.d. í fótspor fornleifafræðinga og þjóðfræðinga og nota
gripi og minjar, sem einstaklingar skildu eftir sig, til að ræða líf ammanna.
Í staðinn fyrir að skoða sögu kvenna í tengslum við stjórnmálabaráttu eða
ritdómar236
Saga haust 2017 _11_(13.11.).qxp_Saga haust 2004 - NOTA 25.10.2017 12:54 Page 236