Saga - 2017, Page 265

ingu sinni, auk þess sem hann útskýrir með sannfærandi hætti að Til varnar
sagnfræðinni sé „eitt áhrifamesta rit um aðferðafræði sagnfræðinnar á 20. öld
og að sumra mati eitt af þeim bestu“ (bls. 17). Í einu orði sagt: skyldulesn-
ing!
Í fyrsta kafla (bls. 40–64) ræðir Bloch víðfeðm atriði á borð við söguna
og mannkynið í öllu sínu veldi en líka val sagnfræðinga og afmörkun á
viðfangsefnum. Í öðrum kafla (65–89) fer hann betur í einstök atriði varð -
andi rannsóknir, svo sem vandkvæði við mat á heimildum og það hvernig
túlkun fræðimanna tekur breytingum vegna áhrifa frá samtíma þeirra
sjálfra. Í þriðja kafla (90–137) freistar hann þess að þróa gagnrýna aðferð,
meðal annars með áhugaverðri umfjöllun um falsanir. Í fjórða kafla (138–
179) ræðir hann um hlutdrægni og mælir gegn því að fræðimenn taki per-
sónulega afstöðu með eða á móti þeim einstaklingum eða fyrirbærum sem
fjallað er um. Fimmti kafli (180–186) er ófullbúinn og laus í reipum, en Bloch
víkur þar að röksemdafærslu sagnfræðinga og flóknu sambandi hennar við
raunveruleikann. Hefði höfundi enst aldur til að ljúka verkinu hefði sitthvað
áreiðanlega bæst við textann og sjálfsagt hefði hann breytt því sem komið
var, þótt ekki sé endilega víst að verkið hefði tekið „gagngerum stakkaskipt-
um“ eins og Guðmundur fullyrðir í inngangi (bls. 19).
Guðmundur víkur í beinu framhaldi að því að sumar málsgreinar
Blochs séu „æði harðar undir tönn“, enda sé hann „aldrei auðveldur aflestr-
ar“ (bls. 19). Það eru orð að sönnu og lesandi þarf oft að hafa sig allan við til
að fylgja röksemdum höfundar og góma boðskapinn (en auðvitað gerist þá
ekki annað en það að textann verður vinsamlegast að lesa aftur og jafnvel
enn aftur). Tökum aðeins eitt dæmi, þar sem Bloch útfærir eðli sögulegs
tíma: „Réalité concrète et vivante, rendue à l’irréversibilité de son élan, le
temps de l’histoire, au contraire, est le plasma même où baignent les phé-
nomènes et comme le lieu de leur intelligibilité“ (Marc Bloch, Apologie pour
l’historie ou Métier d’historien. París: Armand Colin, 2001, bls. 52). Hér og
víðar tekst Guðmundi vel upp við að einfalda hlutina og gera hugmyndir
skiljanlegar, án þess að fórna neinu: „Aftur á móti er hinn sögulegi tími
raunverulegur og hlutstæður veruleiki sem þokast ávallt fram á sínum
hraða; hann er sjálfur blóðvökvinn sem atburðirnir eru laugaðir í, staðurinn
þar sem þeir verða skiljanlegir“ (bls. 46). Þetta einkennir þýðinguna og mér
tókst fyrir vikið að klára bókina – og hafði gaman af. Þarna eru ýmis gull-
korn, svo sem spurningin „Hvernig get ég vitað það sem ég ætla að segja
núna?“ (84) og fullyrðingin „við vitum meira en fortíðin ætlaði okkur að
vita“ (77) en ekki síst þetta: „Margir lærdómsmenn hafa svo mikinn áhuga
á neðsta hluta blaðsíðunnar að jaðrar við svima“ (97).
Því er þó ekki að neita að hér og þar er þýðingin ærið „frönskuleg“, ef
svo má að orði komast; til dæmis þær ófáu setningar sem hefjast á orðinu
„Nú“. Það hljómar ekki vel á íslensku en er algengt og eðlilegt á frönsku.
Þannig verður „Or ce temps véritable“ (útg. 2001, bls. 53) að „Nú, þessi
ritfregnir264
Saga haust 2017 _11_(13.11.).qxp_Saga haust 2004 - NOTA 25.10.2017 12:54 Page 264