Úrval - 01.06.1954, Síða 76

74
ÚRVAL
sé út í nákvæma skýringu á til-
raun þeirri, sem Louis Slotin
framkvæmdi þennan maídag
1946. Nú orðið eru þessar til-
raunir gerðar með flóknum
tækjum, sem stjórnað er frá
mæliborði í 400 metra f jarlægð.
En svo mikið er hægt að segja,
að tilgangurinn var að safna
saman nákvœmlega því magni
af kjarnakleifu efni, að hættu-
markinu væri náð. Keðjuverkun
var með öðrum orðum leyft að
byrja, en hún var stöðvuð áður
en efnið varð hættulega geisla-
virkt og sendi frá sér sömu ban-
vænu geislana og kjarnorku-
sprengjan þegar hún springur.
Vandinn var auðvitað, að vita
hvenær ætti að hætta.
Slotin var fullkunnugt um
hættuna. Að minnsta kosti þrír
menn höfðu þegar látið lífið fyr-
ir hinum ósýnilegu dauðageisl-
um; einn þeirra hafði verið að-
stoðarmaður Slotins. Eftir að
hann dó hafði verið búið til ein-
falt öryggistæki, knúið fjöður,
til að ýta í sundur bitum hins
kjarnkleifa efnis, þegar við lá
að þeir yrðu hættulega geisla-
virkir.
En Slotin kærði sig ekki um
það tæki. Hann „fann þetta á
sér“, sagði hann, og auk þess
væri hætta á, að maður treysti
um of á tækið, sem alltaf gæti
bilað. Þennan dag notaði Slotin
því Geigerteljara sinn, neinda-
mæli — og skrúflykil.
Línurit neindamælisins hefur
verið geymt. Rauða línan fer
smástígandi á blaðinu og sýnir
geislamagnið frá málmklump-
unum á hverjum tíma. Klukkan
nákvæmlega 15:20 hverfur lín-
an: geislunin verður svo sterk,
að mælirinn getur ekki skráð
hana.
Hvernig þetta atvikaðist vissi
enginn með vissu, ekki einu
sinni Slotin. Tilrauninni var
næstum lokið — ekki var eftir
að færa aðra hálfkúluna nema
sem svaraði þriðjung úr senti-
metra. „Þegar komið var alveg
að hættumarkinu," skrifaði einn
þeirra sem viðstaddir voru,
„skrikaði klumpurinn einhvem-
veginn og bilið lokaðist."
Slotin brá örskjótt við. Ef
hann hefði ekki ýtt málm-
klumpunum sundur, ef hann
hefði í þess stað hörfað frá borð-
inu, hefði hann ef til vill getað
bjargað sér, en sennilega hefðu
félagar hans þá látið lífið.
Kjarnorkugeislar þurfa ekki
að vera banvænir. Það fer eftir
því hve stór skammturinn er, en
hann er mældur í röntgeneining-
um. Banvænn skammtur er
venjulega talinn 525 röntgen,
plús eða mínus 75. Þegar Slotin
greip höndum til að rjúfa keðju-
verkunina, firði hann félaga
sína hættunni af banvænni
geislun, bæði með því að draga
úr geislamagninu og stytta
geislunartímann. En jafnframt
teflti hann sjálfum sér í hættu
með því að snerta hið kjama-
kleifa efni einmitt á þeirri