Vísir - 17.06.1944, Side 51

VÍSIR — ÞJ(ÖÐHÁTÍÐARBLAÐ
51
ur, svo að þau voru aðeins 115
árið 1923. Ræktunarfélag Norð-
urlands var stofnað 1903 og
Búnaðarfélag Islands setur upp
tilraunastöð í Reykjavík um
svipað leyti. Tilraunastöðvar
þessar, svo og bændaskólarnir
á Hólum og Hvanneyri, sem
samkvæmt bændaskólalögun-
um frá 1907 skyldu reknir af
ríkinu og voru jafnframt efld-
ir mjög verulega, hófu tilraun-
ir um notkun tilbúins áburðar,
svo og notkun grasfræs við
jarðrækt. Má segja, að þessar
nýjungar væru á algerðu til-
raunastigi þennan aldarfjórð-
ung.
Sláturfélag Suðurlands var
stofnað 1907. Um svipað leyti,
en þó nokkru fyrr, höfðu ýmis
kaupfélög, einkum norðanlands,
komið upp sláturhúsum. Gjör-
breytti þessi starfsemi kjöt-
verkuninni, sem nú varð i góðu
lagi, svo að íslenzkt saltkjöt
fékk ágætt orð á sig á erlend-
um mörkuðum, samanborið við
það, sem áður hafði verið.
Fyrsta rjómabúið var stofn-
að hér á landi aldamótaárið.
Fjölgaði þeim ört næstu árin,
einkum sunnanlands, og voru
orðin 35 að tölu 1912. Var þá
um allmikinn smjörútflutning
að ræða til Bretlands. Seldist
íslenzka smjörið þar allgóðu
verði. Var smjörverkun hjá
rjómabúunum orðin furðanlega
góð. Á styrjaldarárunum 1914
—1918 truflaðist starfsemi
þeirra mjög og lögðust þá flest
þeirra niður. En þetta er
mcrkur áfangi í þróunarsögu
mjólkurframleiðslu og mjólk-
urvinnslu.
Félagsstarfsemi á sviði bú-
fjárræktar hófst á þessu ára-
bili. Fyrsta nautgriparæktar-
félagið var stofnað 1903. Ári
síðar var stofnað fyrsta hrossa-
ræktarfélagið, en Þingeyingar
stofnuðu fjárræktarfélag 1897.
Þá var farið að halda búfjár-
sýningar liingað og þangað um
land. Alla þessa starfsemi má
reltja til Búnaðarfélags Islands
og margt fleira hliðstætt, sem
ekki er hægt að nefna hér.
Tíðarfar var fremur hagstætt
fram um lok ófriðarins mikla.
Voru vaxandi framkvæmdir
hjá bændum frá aldamótum til
1914. Túngirðingalögin frá 1903
stuðluðu mjög að því að bænd-
ur girtu tún sín, enda byrjaði
innflutningur gaddavírs þá, er
olli straumhvörfum i þeim efn-
um. Jarðræktarframkvæmdir
voru allmiklar. Árin 1912—15
voru árlega unnin ca. 150 þús.
dagsverk að jarðabótum, eða
um þrefalt meira en um alda-
mótin. Húsabætur voru tals-
Sveitabýli.
Heylest.
Að slætti.
Gripahús og hlaða.
verðar. Yfirleitt má segja, að
bjartsýni og vaxandi velgengni
væri þessi ár og sterlcur áhugi
meðal bænda um ýmissar um-
bætur, sumpart verldegar, en
sumpart á félagslegum grund-
velli. En þetta fékk snöggan og
óvæntan endi. Heimsstyrjöldin
og eftirköst hennar höfðu mjög
mikil áhrif á allt atvinnulíf
þjóðarinnar. Verðlag hækkaði
mjög. Fólk þyrptist úr sveitum
til hins hraðvaxandi sjávarút-
vegs. Framkvæmdir varðandi
landbúnað drógust svo mjög
saman, að þær urðu varla meira
en Y3 hluti þess, sem var síð-
ustu árin fyrir styrjöldina.
Kom nú glöggt í ljós, hversu
alvarleg og afleiðingarík þau
mistök voru í fjármálastjórn
landsins, að sjá landbúnaðinum
ekki fyrir veltufé jafnhliða og
með stofnun Islandsbanka voru
sköpuð skilyrði til þess að veita
sjávarútvegi rekstrarfé til vaxt-
ar og viðgangs. Árið 1919 hafði
Búnaðarfélag Islands 60 þúsund
kr. úr ríkissjóði til umráða og
einar 20 þús. kr. voru veittar
til jarðræktarframkvæmda.
Voru þetta aðalfjárhæðirnar,
sem til landbúnaðarins gengu.
Engin lánsstofnun var þá til,
sem veitti bændum lán til húsa-
bóta eða annara nauðsynlegra
umbóta á jörðum sínum. Lög-
gjafarvaldið hafði því með að-
gerðarleysi og skilningsleysi á
þessu sviði algerlega girt fyrir
að umbætur gætu átt sér stað
í landbúnaði. En hins vegar var
þá farið að sækja sjóinn með
beztu og fullkomnustu tækjum,
sem þá þekktust.
Árið 1924 er uppskera af
töðu ca. 600 þús. hestar, en af
útheyi um 1 milljón hestar.
Kartöfluuppskeran um 25 þús.
hkg. Sauðféð er talið 580 þús-
und, nautgripir um 24 þúsundir
og hross 51 þúsund. Landsbúar
eru þá rétt um 100 þúsund og
af þeim stunda landbúnað og
lifa af honum um 40 þúsund
manns, eða jafnmargt og um
aldamótin.
Telja má, að þrátt fyrir bjart-
sýni og mikinn framfarahug
meðal bænda fyrsta áratug ald-
arinnar og allmiklar fram-
kvæmdir, þá Ijúki þessu tíma-
bili þar með kyrrstöðu hjá
landbúnaðinum. Hjálpaði það
til, að bændur urðu fyrir stór-
kostlegum skakkaföllum vegna
harðinda um 1920. Varð því
. geysilegur tilkostnaður við bú-
fé á mesta verðbólguári í sam-
bandi við fyrri heimsstyrjöld,
en stórfellt verðfall sigldi í kjöl-
farið. Mynduðust þá skuldir hjá
mörgum bændum, sem urðu
þeim þurigir hlekkir um fót