Vísir - 17.06.1944, Page 59

VÍSIR
ÞIÓÐHÁTÍÐARBLAÐ
59
og sjóðurinn sé orðin eign bæj-
arins „þó þannig, að aldrei má
verja fé þessu til neins annars
en þess, sem vér nú höfum tek-
ið fram, nema þá til fullkomins
leildiúss, ef svo mikið fé væri
fyrir hendi“, þykir þeim til-
hlýðilegt að fela umsjón leik-
áhaldanna og scenuhússjóðsins
oddvita bæjarfulltrúanna og
tveimur mönnum kosnum úr
flokki leikenda. Síðan koma á-
\ kvæði um það, hvernig útláni
leikáhalda skuli hagað og
hvernig ávaxta skuli sjóðinn, er
það eitt með öðru að leikflokk-
ar, sem fá leikáhöldin léð,
skulu leggja til sjóðsins minnst
50 ríkisdali og auk þess þau á-
höld, sem þeir kunna að láta
gera af nýju. Þá er sagt, að skrá
yfir leikmunina fylgi gjafabréf-
inu, en sú slerá er glötuð. Af
eignaskrá sjóðsins 1897, þegar
afhendingin fer fram til Iðnað-
armannafélagsins og Leikfélags
Reykjavíkur, má nokkuð ráða,
hvað gefið hefir verið í fyrstu,
en jafnframt ber eignaskráin
það mcð sér, að töluverð van-
höld hafa orðið hjá sjóðnum.
Ákvæðið um afhendingu nýrra
leikáhalda hefir verið trúlega
haldið. Afhendingarskráin 1897
ber með sér að þá á „Coulissu-
sjóður bæjarins" m. a. „66 kúl-
issufleka af ýmsum stærðum og
20 baktjöld smærri og stærri á
rúllum“, auk þess „2 rúllur til
að sýna snjókomu og skip örn-
ólfs“ (Vikingarnir á Háloga-
Iandi). Rúningaskráin sýnir, að
þá hafa verið til búningar í
þessi leikrit, auk Holbergs bún-
inga: Víkingana á Hálogalandi
(leikið í Goodtemplarahúsinu
1892), Milli bardaganna (leikið
i Skandinavíu 1882), Skugga-
Svein (Ieikinn af gefendum
1866, af stúdentum 1873 í Glas-
gowhúsinu, af skólapiltum
1880 og af Gleðileikjafélaginu
1886—87) og Hellismenn (leik-
ið í Glasgow-húsinu 1873). Alls
telur búningaskráin upp um eða
yfir 160 „númer“, þ. ám. þó
nokkra alklæðnaði, en auk þess
mikið af vopnum og alls konar
leikáhöldum. Peningar í sjóði
voru hins vegar ekki nema kr.
786,45, þegar afhendingin fór
fram, og hefir því ákvæðið um
50 ríkisdala tillag til sjóðsins
fyrir afnot leikáhalda trauðlega
eða alls ekki verið haldið. Og
einu ákvæði gefendanna var
aldrei sinnt. 1 fimmtu og síð-
ustu grein gjafabréfsins mælir
svo fyrir, að „forstöðunefnd
sjóðsins „skuli ennfremur skyld
á ári hverju að auglýsa á prenti
skýrslu um ástand sjóðsins“.
Allt í allt var áhaldaeign sjóðs-
ins mikil og það var ekki að
undra, að átök urðu á milli ein
Búningsmyndir eftir Sig. Guðmundsson málara. T. v. peysufatabúningur og t. h. skautbúningur,
eins og þessir búningar voru áður en Sigurður gerði breytingar á þeim.
stakra manna og leikflokka um
yfirráðaréttinn yfir áhöldunum
áður en þau lentu hjá Leikfé-
lagi Reykjavíkur, en þegar það
félag var stofnað, var það tal-
inn svo mikill styrkur fyrir fé-
lagið, að leikáhaldaeign „Coul-
issvisjóðsins“ var nefnd „drif-
fjöðurin í hinu mikla sigur-
verki“.
Ef vikið er lílillega að því,
sem á undan er gengið í leik-
listarmálum bæjarins, áður en
gjafabréfið fyrir „Coulissu-
sjóðnum“ kemur fram, verður
augljóst að stórhugur hefir ráð-
ið athöfn gefendanna. Þeir sjá,
að vöntun á sæmilegu leikhúsi
stendur leiklistinni l'yrir þrif-
um. Þeir vissu af eigin reynd,
að það var erfitt að halda uppi
sæmilegri leiklist, þegar leik-
flokkarnir voru á sífelldum
hrakningi á milli liúsa, sem
voru ætluð til alls annars en
sjónleikjasýninga. Skólapiltar
höfðu leikið í sjálfum Latínu-
skólanum, í Langalofti, svefn-
skála pilta, og fyrir aldamótin
1800 í kennslustofu í llólavall-
arskóla. Leikið hafði verið í yf-
irréttarhúsinu og bekkir fengn-
ir léðir handa áhorfendum úr
Dómkirkjunni, sem hneykslaði
Henderson forðum. Jón Guð-
mundsson hóf borgaralegt sjón-
leikjahald í Nýja klúbbnum í
janúar 1857. Þá var fyrst seld-
ur aðgangur að sjónleik hér í
bæ. Oftast var leikið án mik-
illa tilfæringa. Skólapiltar höl'ðu
t. d. hvorki leiktjöld né fortjald
fyrir leiksviði, hvað þá heldur
upphækkaðan leikpall, fyrr en
Sigurður Guðmundsson málari
kemur til skjalanna. En ]>að
munar líka um manninn, ])egar
liann kemur heim að afloknu
námi 1858. Ilann gerðist ])egar
í stað ötull forvigismaður sjón-
leikjanna, málaði leiktjöld, larð-
aði leikendur i framan og réði
búningum. Veturinn 1860.—61
var m. a. sýnt „Hrekkjabrögð
Scapins“ og „Ævintýri á göngu-
för“. Sigurður málaði mæta
fögur baktjöld fyrir þessa leiki,
hið fyrra sýndi „Neapelsborg á
Italíu og fjörðinn við Neapel, en
á bak við fjörðinn eldfjallið
Vesúvius“, hið síðara sýndi:
„Sólarlag við Eyrarsund, séð á
milli trjáa í Eyrarsund og þar
bak við í strendur Svíaríkis“.
Það má með sanni segja, að Sig-
urður liafi opnað bæjarbúum
leið inn í töfraheima leiksviðs-
ins, . enda var talið að menn
myndu ekki láta sér lynda ann-
að en sæmilega umgjörð um
sjónleikina eftir að hafa kynnzt
handbragði listamannsins. —
Áhrif Sigurðar Guðmundssonar
á íslenzka leiklist verða seint
oftalin. Alkunnugt er hver áhrif
hann hafði á Matthías Jochums-
son og Indriða Einarsson, er
þeir sömdu fyrstu sjónleiki sína
„Útilegumennina“ og „Nýárs-
nóttina“. Hið þjóðlega yrkisefni
átti heldur hetur við skapferli
Sigurðar Guðmundssonar. Hann
var vakinn og sofinn í þjóðleg-
um fræðum og meðan hand-
leiðslu hans naut við var sann-
kölluð Idómaöld ])jóðlegrar leik-
ritunar í Latínuskólanum. Á
tæpum áratug komu þaðan leik-
rit eftir Kristján Jónsson Fjalla-
skáld, Valdimar Briem og Jón
Ólafsson, auk þeirra Matthíasar
og Indriða. Allt voru þetta leik-
rit, scm sóttu efni sitt i þjóð-
lífið og sýnd í fyrsta sinn undir
handarjaðri Sigurðar Guð-
mundssonar. Áhrif Sigurðar á
skáldin voru ef til vill meiri en
þau vildu með góðu móti viður-
kenna. Ummæli Matthíasar
Jocluimssonar um sjónleikina
1879, en þá var Sigurður fall-
inn frá, eru eins og mælt af
hans munni. I formála fyrir
leikjunum þá, sem voru allt út-
lendir leildr, segir hann:
Hér glóa nú, gestir, á bandi
öll gullin í íslenzkum leik:
Tóm fokstrá af fjarlægu landi,
sem falla hér visin og bleik.
Og við annað tækifæri tekur
hann þó enn greinilegar í streng
með Sigurði. Hann segir: „Ef
dramatisk konst á ekki að
verða til tómrar, ef ekki tví-
ræðrar skemmtunar, ef hún á
að verða list, sem menntar,
fegrar og fullkomnar þjóðlífið
— eins og öll konst á að gjöra,
— þá verða menn að læra að
leika sitt egið þjóðlíf.“ Það var