Morgunblaðið - 05.05.1999, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 5. MAÍ 1999 29
ERLENT
Hálf öld liðin í dag frá stofnun Evrópuráðsins
Unnið að uppbyggingu
óskiptrar Evrópu
Hálf öld er í dag liðin frá stofnun Evrópu-
--------------7--------------------------
ráðsins, sem Island tekur við formennsk-
unni í á sérstökum hátíðarfundi í Búdapest
á föstudag. Daniel Tarschys, fram-
kvæmdastjóri Evrópuráðsins, skrifar hér
um hlutverk ráðsins við aldamót.
STUNDUM endurtekur sagan sig
sem harmleikur. í Kosovo kveðm-
tuttugasta öldin með því að endur-
taka nokkra af verstu útvöxtum
hennar: árásargjarna þjóðemis-
hyggju, hryðjuverk, þjóðernishreins-
anir, fjöldamorð. Einu sinni enn sjá-
um við allar verstu hvatir mann-
skepnunnai- leystar úr læðingi. Var
þá allt unnið fyrir gýg? Drógum við
engan lærdóm af atburðum fortíðar-
innar?
„Aldrei aftur.“ Þetta sögðum við
svo oft. Eftir heimsstyrjöldina fyrri,
þegar mOljónh- höfðu látið lífið í
skotgröfunum. Efth- heimsstyrjöld-
ina síðari, þegar voðaverkin höfðu
gengið enn lengra og stríðsvélin
hafði verið að verki um alla álfuna.
,Aldrei aftur“ var sá ásetningur
sem fyi-stu heildarsamtök Evrópu-
þjóða voru byggð á. Árið 1949 stofn-
uðu tíu ríki Evrópuráðið í því skyni
að endurreisa uppbyggileg tengsl
milli þjóða álfunnar og virðingu fyrir
mannréttindum, til verndar lýðræð-
inu og réttam'kinu, til að leita sam-
VALDAS Adamkus, forseti Lithá-
ens, greip snarlega til aðgerða á
mánudag til að reyna að stöðva vax-
andi ókyrrð í stjórnmálum landsins,
eftir að forsætisráðherrann
Gediminas Vagnorius lýsti yfir af-
sögn sinni fyrir helgina. Skipaði for-
setinn vinnu- og félagsmálaráðherr-
ann Irenu Degutiene í forsætisráð-
herraembættið til bráðabirgða. Hún
er félagi í Ihaldsflokknum eins og
Vagnorius.
Vagnorius tilgreindi sem ástæður
afsagnarinnar þær hörðu og lang-
eiginlegra svara við hinum stóru
spurningum félagslegrar og efna-
hagslegrar framþróunar.
Metnaðarfull
markmið
Evrópuráðið, nú með 41 ríki innan
sinna vébanda, hefur valið að ein-
beita sér að einstökum málefnasvið-
um, en ekki slegið neitt af í metnað-
arfullum markmiðum. Frá upphafí
stefndi það að því að brjóta niður
múrana þjóða í millum með því að
byggja upp sameiginlegan siðferðis-
grunn í Evrópu, svæði sameiginlegs
gildismats.
Hornsteinn þessarai- uppbygging-
ar var Mannréttindasáttmáli Evr-
ópu, sem gekk í gildi árið 1950. Um
hann hefur Mannréttindadómstóll
Evrópu staðið vörð; þannig hefur
þessi sáttmáli myndað hryggjar-
stykki evrópsks réttarskipulags.
En margt fleh-a hefur bætzt við:
Félagsmálasáttmáli Evrópu, sátt-
málinn gegn pyntingum, rammasátt-
málinn um vernd þjóðemisminni-
vinnu deilur sem
hann hefði átt við
Adamkus forseta,
auk dalandi fylgis í
skoðanakönnun-
um. A mánudag
höfðu sex ráðherr-
ar í ríkisstjórninni
lýst því yfir að þeir
myndu ekki gegna
embættum sínum
áfram nema Vagn-
orius færi áfram fyrir stjórninni. Til
að mæta þessu var í forsetatilskip-
Daniel Tarschys
hlutahópa og 173 aðrir sáttmálar,
sem ná til allra hugsanlegra málefna,
frá verndun náttúi-unnar og menn-
ingararfleifðai- til baráttunnar gegn
spillingu og skipulagðri glæpastarf-
semi.
Hátíðarfundur í Búdapest
Utanríkisráðherrar Evrópuríkj-
anna mótuðu viðmiðunarreglurnar
fyrir allt þetta verk. Hinn 7. maí
koma þeir saman í Búdapest til að
uninni um skipun Degutiene sér-
staklega tekið fram, að öllum
fagráðherrum bæri að sitja áfram
unz ný stjórn hefði verið mynduð.
Ekki er búist við nýjum þing-
kosningum í kjölfar málsins, en 18
mánuðir eru eftir af kjörtímabilinu.
Adamkus lýsti því yfir í gær að
hann teldi ekki þörf á að flýta kosn-
ingum, en lét samt ekkert uppi um
hvort hann hefði í hyggju að skipa
Degutiene varanlega í embættið.
Hún segir sjálf það vera ákvörðun
flokksins.
fagna 50 ára afmæli ráðsins og til að
staðfesta stofnun nýs mikilvægs
embættis: Mannréttindafulltrúa
Evrópu. Fyrir Islands hönd tekur
þátt í þessum fundi Þorsteinn Páls-
son dómsmálaráðherra, sem stað-
gengill utanríkisráðherra.
Þótt ríkisstjómirnar hafi ávallt
lokaorðið hefur þingmannasámkoma
Evrópuráðsins, þar sem fulltrúar
bæði stjórna og stjórnarandstöðu að-
ildarlandanna eiga sæti, átt frum-
kvæðið að flestum sáttmálum og
pólitískum aðgerðum ráðsins. Sveit-
arstjómarleiðtogai- og kjörnir hér-
aðafulltrúar stai-fa saman innan
Sveita- og héraðastjórnaráðsins
(Congress of Local and Regional
Authorities), sem hefur þróazt upp í
að verka sem sterkur málsvari sveit-
ar- og héraðastjórnarstigsins.
Með því að helga sig málstað frels-
isins og fjölflokkalýðræðis var aðild
að Evrópuráðinu lengi bundin Vest-
ur-Evrópu. Grikkland var fjarri á
dögum herforingjastjórnarinnar, og
Spáni og Portúgal var ekki hleypt
inn fyiT en eftir að þessi lönd höfðu
ratað aftur inn á braut lýðræðisins
um miðjan áttunda áratuginn.
Lýðræðið treyst
í Austur-Evrópu
Fall járntjaldsins og Berlínar-
múrsins markaði upphaf mikillar
fjölgunar aðildarríkja. Nú hafa 17
lönd í Mið- og Austur-Evrópu gerzt
fullgildir aðilar að stofnuninni.
Þessi ríki hafa gengið í gegnum
erfitt aðlögunarferli að leikreglum
lýðræðisins og þau glíma enn við
margs konar vandamál. Stuðningur
við réttarbætur og efling stofnana
lýðræðisins í þessum hluta Evrópu
hefur orðið mjög stór hluti starfs
Evrópuráðsins.
Að fylgjast grannt með fram-
kvæmd lýðræðisins og að mannrétt-
indi séu vii’t hvarvetna í álfunni hef-
ur orðið helzta verkefni stofnunar-
innar. Dæmi um málefni sem sér-
staklega hafa verið í brennidepli er
dauðarefsingin. Á þeim vettvangi
náði ráðið umtalsverðum áfangasigri
á árinu 1998, með því að ekkert að-
ildamki framfylgdi dauðadómi á ár-
inu. En allnokkur ríki halda í löggjöf
sinni enn í heimildina til að dæma
menn til dauða, og ágreiningur um
málið er fjarri því úr sögunni.
Nýr forsætisráðherra í Litháen
Vilníus. Reuters.
Lýðræðið hefur fest sig í sessi í
þessum heimshluta, og verið er að
styrkja lagalegan grundvöll þess.
Evrópuráðið veitir tæknilega aðstoð
við endurskoðun löggjafar í þessum
löndum, við uppbyggingu sveitar- og
héraðastjórnarstigsins, við að bæta
vernd þjóðernisminnihlutahópa, og
svo framvegis. En þessu verkefni er
ekki nærri því lokið. Að styðja við
umbreytinga- og umbótaferlið í þess-
um ungu lýðræðiskerfum er eftir
sem áður mikilvægt verkefni stofn-
unarinnar.
Með því að þróa sameiginlegar
reglur og viðmið í einu málefnasvið-
inu á eftir öðru er Evrópuráðið að
búa til sameiginlegt löggjafarum-
hverfi meðal aðildarríkja þess. Kjör-
orð hálfrar aldai- afmælisái-sins er
„stærri og óskipt Evrópa“. Nú, þegai-
hátt í 800 milljónir Evrópubúa hafa
rétt til að leita til Mannréttindadóm-
stóls Evrópu, er þessi hugsýn að
verða að veruleika - jafnvel þótt
hindranirnai’ séu enn töluverðar.
Ewópa er mósaíkverk, samsett úr
þjóðum, tungumálum og margs kon-
ar menningararfleifð. En hana binda
líka saman sameiginlegar hefðir og
sameiginleg arfleifð. Að skerpa vit-
undina um þessi sameiginlegu gildi
verður markmið kynningarherferðar
sem Evrópuráðið hyggst hleypa af
stokkunum í sumai’.
Kosovo er áminning
Hið alvai’lega ástand í Kosovo og
öll þau átök sem krauma undir niðri
og gætu brotizt út viðs vegar um álf-
una eru okkur áminning um að frið-
ur og stöðugleiki getur ekki dafnað
án vii’ks lýðræðis, réttarríkis og
virðingar fyrir mannréttindum. Þess
vegna er alls ekki hægt að takmarka
vinnuna að hinni evrópsku hugsjón
við efnahagsleg málefni eingöngu,
hversu mikilvæg sem þau annars
vissulega eru. Hún hefur líka sið-
ferðilegar, andlegar, menningarleg-
ar og félagslegar hliðar.
ísland gerðist aðili að Evrópuráð-
inu í mai’z 1950. I ávai’pi sínu á öðr-
um leiðtogafundi Evrópuráðsins,
sem haldinn vai- í Strassborg í októ-
ber 1997, sagði Davíð Oddsson for-
sætisráðheiTa: „Þrátt fyrir að starf-
semi Evrópuráðsins sé ekki eins
sýnileg og starfsemi annarra al-
þjóðastofnana, þar sem starf þess
snýst ekki fyrst og fremst um örygg-
ismál, hefur ráðið mjög mikilvægu
hlutverki að gegna. Starf þess bein-
ist að því að styrkja lýðræðisþróun-
ina í álfunni, og stuðlar þar með að
breyttum tengslum ríkja í krafti lýð-
ræðislegs öryggis.“
Getum við hert á viðleitni okkar til
að búa til Evrópu sameiginlegra
gilda? Þörfm fyrir fyrirbyggjandi að-
gerðir, fyrir verulegar fjárfestingar í
lýðræðislegu öryggi ætti að blasa við
- og kostnaðurinn af slíkum aðgerð-
um er augljóslega mun minni en það
sem aðgerðaleysi kemur á endanum
til með að kosta.

Finnur Ingólfsson
I 15 ár töluðu menn um að sameina
fjárfestingarldnasjóði atvinnulffsins.
Nu hefur það verið gert með fækkun
sjóða og stofnun Fjárfestingarbanka
atvinnulffsins og Nýsköpunarsjóðs
atvinnulffsins.
Ný framsókn til nýrrar aldar
FRELSI FESTA FRAMSOKN
www.xb. i s / r ey kj a v i k
B