Morgunblaðið - 05.05.1999, Qupperneq 50

50 MIÐVIKUDAGUR 5. MAÍ 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Afskiptur
aldurshópur
Kvenpersónurnar geta illa án karlanna verið
en karlarnir birtast í ýmsum hlutverkum án
þess að purfa stöðugan stuðning kvenpersóna.
Það er orðin viðtekin
klisja í umfjöllun um
myndmiðla nútímans
að segja þær kynslóð-
ir sem alist hafa upp
með augun límd við skjáina vera
læsari á myndefni og geti tileink-
að sér hraðar og betur ýmis
tæknileg atriði og margmiðlunar-
trix en þeir sem eldri era. Þetta
má vafalaust til sanns vegar færa
að einhverju leyti en staðreyndin
er sú að megnið af því sjónvarps-
efni sem framleitt er og dreift á
alþjóðamarkaði gerir ekki kröfur
til áhorfenda um mikla þekkingu
á sviði mynd-
VIÐHORF miðlunai', þaðan
------ af síður kunn-
Eftir Hávar áttu á því sviði
Sigurjónsson Qg t^pl^
meira en lág-
marksgreindar. Sjálfsagt má
benda á hugsanlegt tæknilegt
uppeldisgildi af afþreyingarefni í
sjónvarpi og kvikmyndum, en
kunnátta bama og unglinga á því
sviði ræðst áreiðanlega fremur af
öðram ástæðum en þeim hversu
oft þau fara í bíó eða liggja fyrir
framan sjónvarpið. Nægir að vísa
til umfangsmikillar rannsóknar
sem gerð var í 12 Evrópulöndum
1997-98 og birtar voru úr niður-
stöður fyrr á þessu ári. Rann-
sóknin tók til 15 þúsund bama á
aldrinum 6- 17 ára og tilgangur
hennar var m.a. að kanna aðgengi
evrópskra barna og unglinga að
sjónvarpi, myndbandstækjum,
leikjatölvum, tölvuleikjum, tölvum
og að veraldarvefnum. Þar koma
fram fróðlegar niðurstöður sem
vert væri að gera sérstök skil.(Li-
vingstone, Holden og Bovill 1999)
Fjölmargar rannsóknir hafa
einnig verið gerðar á undanfómum
ánim og áratugum sem beinast að
hugmyndaheimi sjónvarpsins og
þeiiri veröld sem þar birtist, per-
sónunum sem þar koma fyrir og
hvemig þær haga sér hver við
aðra; hvað þær segja og hvað þær
gera, hvemig útlit þeirra, kyn og
aldm- ríma við gjörðir þeirra.
Þama liggur kjami vitrænnar um-
ræðu um sjónvarp þótt nauðsyn-
legt sé að greina skýrt á milli hvers
konar efni er verið að tala um.
Uppistaða leikins efnis í sjónvaipi
er gamanþættir og spennuþættir.
Framleiðsluferli þessa efnis er jalh
staðlað og hver önnur verksmiðju-
framleiðsla, hvort sem átt er við
kex eða gallabuxur. Það er alvar-
legm- misskilningur að telja slíkt
sjónvarpsefni list, það er hvorki
leiklist né kvikmyndalist, þótt
framleiðslan byggist að sjálfsögðu
á sérhæfðri kunnáttu og geti borið
vitni um vandaða fagmennsku þeg-
ar vel tekst til. Öðra máli getur
gegnt um stakar sjónvarpsmyndir
og kvikmyndir enda eru forsendur
að gerð þeirra giska ólíkar. Þó
virðist sem meginþorri þess leikna
efnis sem sýnt er í sjónvarpi lúti
svipuðum lögmálum enda er al-
kunna að sjónvarp og kvikmyndir í
hinum stóra heimi lúta leikreglum
viðskiptalífsins og listrænar for-
sendur mega sín lítils, nema þær
finni sér farveg við hlið hins fyrr-
nefnda. Þannig koma niðurstöður
nýjustu rannsóknar fjölmiðlafræð-
ingsins Georgs Gerbners og rann-
sóknamefndar þein-ar sem hann
hefur veitt forstöðu frá 1969 (The
Cultural Indieators Project) ekki
veralega á óvart en tölfræðin sýnir
svart á hvitu að bömin og ungling-
amir sem horfa hvað mest á sjón-
varpið era að sjá annað en jafn-
aldra sína á skjánum mestan part-
inn.
í skýrslu Gerbners kemur
fram að á þriggja ára tímabili, frá
hausti 1994 til hausts 1997 voru
skoðaðir 440 þættir af leiknu
sjónvarpsefni sem birtist á
bandarísku sjónvarpsstöðvunum
ABC, NBC, CBS og FOX. í úr-
takinu birtust 6882 persónur og
aðeins 14,6 prósent þeirra vora
yngri en 19 ára. Hlutfall barna
meðal aðalpersóna er mun lægra
en aðeins 2,6 prósent aðalpersóna
voru yngri en 12 ára og 7,6 pró-
sent voru 13-18 ára. Ef þessar
tölur eru bornar saman við mann-
fjöldatölur í hinum ýmsu löndum
heimsins (ekki bara Bandaríkjun-
um) ætti öllum að vera ljóst að sú
mynd sem birtist í leiknu sjón-
varpsefni af hlutdeild barna og
unglinga í mannlífsflórunni er
talsvert ólík því sem á við í raun-
veruleikanum.
Hlutfóll kynjanna og kynþátta í
leiknu sjónvarpsefni eru einnig
misvísandi miðað við raunvera-
leikann. Sérstaklega bendir
skýrslan á stórkostlega skekkju
gagnvart stúlkum og börnum af
öðrum kynþáttum en hvítum.
Bent er á að samkvæmt mann-
fjöldaskýrslum frá 1995 í Banda-
ríkjunum era 51% þjóðarinnar
kvenkyns en í sjónvarpinu er
hlutfall stúlkna undir 12 ára aldri
36%. Næri'i lætur því að fyrir
hverja stúlku birtast 2 drengir á
sama aldri. Yfirgnæfandi meiri-
hluti allra barna undir 12 ára
aldri sem sjást í sjónvarpinu eru
af hvíta kynþættinum og tvefr
þriðju hlutar þeirra eru drengir.
Þó vekur athygli að í aldurs-
hópnum 13-18 ára verður hlutfall
svartra unglinga nær jafnt fólks-
fjöldatölum, fer jafnvel framúr
þeim þannig að hlutfall svartra
unglingspilta í sjónvarpinu verð-
ur hærra en í raunveraleikanum.
Þetta á reyndar einungis við um
piltana þai' sem hlutfall svartra
unglingsstúlkna og sérstaklega
svai'tra barna af báðum kynjum
undir 12 ára aldri í sjónvarpinu
er langt undir því sem fólks-
fjöldatölur segja til um.
Skýrslan tekur einnig til kyn-
hegðunar og kynferðislegra
tengsla persóna í leiknu sjón-
varpsefni og kemst að þeirri nið-
urstöðu að unglingar á aldrinum
13-18 ára eru næststærsti ald-
urshópurinn, á eftir 19-30 ára,
sem sýndur er stunda kynferðis-
legt atferli í sjónvarpinu. Jafn-
framt er bent á að þrátt fyrir að
stúlkur séu í minnihluta meðal
persóna í sjónvarpinu þá era
hlutverk þeirra oftast tengt ást-
ar- eða kynlífsböndum við karl-
persónumar. Þetta er að sögn
skýrsluhöfunda í samræmi við
kvenpersónur í öllum aldurshóp-
um, þeirra hlutverk eru oftast á
rómantískum nótum, m.ö.o. kven-
persónumar geta illa án karlanna
verið en karlarnir birtast í ýms-
um hlutverkum án þess að þurfa
stöðugan stuðning kvenpersóna.
Það skýrir að nokkru misvægið á
milli hlutverkafjölda kynjanna.
Loks benda skýrsluhöfundar á
alþjóðlegt gildi rannsóknarinnar
því þótt hún hafí aðeins tekið til
leikins efnis sem birtist á banda-
rískum sjónvarpsstöðvum á ofan-
greindu tímabili, þá er það stað-
reynd að bandarískt sjónvarps-
efni er meginuppistaðan í dag-
skrám sjónvarpsstöðva um víða
veröld. Hvort þetta hefur áhrif á
hugmyndir heimsbyggðarinnar
um bandarískt samfélag, meinta
einsleitni þess og bamafæð, verð-
ur hver að svara fyrir sig.
PÁLL Magnússon,
fréttastjóri Stöðvar 2,
og Sigmundur Ernir
Rúnarsson varafrétta-
stjóri hafa að undan-
förnu tekið foringja
stjórnmálaflokka á
beinið. Allavega eru
viðtöl þeirra kynnt
með þeim hætti. Þar
sem ég á sæti á fram-
boðslista Frjálslynda
flokksins langar mig
að gera að umtalsefni
þáttinn þegar þeir fé-
lagar „ræddu“ við
Sverri Hermannsson.
Sverrir hafði sagst
vita til þess að stórút-
gerðir innan LÍÚ hefðu greitt í
kosningasjóði Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks. Fréttastjórinn
og hans varamaður ki-öfðust þess
að Sverrir benti á heimildarmenn
sína, sem hann að sjálfsögðu neitaði
þeim um. Þá bragðust kapparnir
við með þeim hætti að þeir hefðu
betur látið ógert. Þar sem Sverrir
sagði ekki koma til mála að upplýsa
um sínar heimildir sögðu þeir hann
ýja að hinu og þessu og geta ekki
bent á hvaðan hann hefði vitneskj-
una. Vandlæting félaganna fór ekki
á milli mála. Á þessum tíma sam-
talsins taldi ég víst að þeir hins
vegar myndu hrósa Sverri íyrir
hversu ákveðinn hann var í að verja
sína heimildarmenn, þar sem ljóst
er að þeir útgerðarmenn sem hafa
upplýst Sverri og fleiri vilja ekki
láta nafns síns getið.
Þannig er með mig að ég man ekki
betur en svo að Stöð 2, og reyndar
fleiri fjölmiðlar, styðjist oftsinnis við
fréttir sem hafðar eru eftir öruggum
heimildum og okkur era sagðar slík-
ar fréttir oft og mörgum sinnum.
Þess vegna taldi ég víst
að þeir hrósuðu Sverri
fyrir vörn heimildanna.
Nei, aldeilis ekki. Páll
Magnússon í fumi sínu
og fáti greip til þess
óvandaðasta lygaþvætt-
ings sem ég hef heyrt.
Hann spurði hvort hann
gæti þá ekki allt eins
sagt Sverri hafa stolið
40 milljónum frá
Landsbankanum.
Páll Magnússon
verður að gæta sin og
hann verður að biðjast
afsökunar á þessu
framhlaupi sínu. Sú
fullvissa að fréttastofa
Stöðvar 2 hlaupi á eftir framsókn
eins og lamb á eftir rollu má ekki
fara svona í taugar fréttastjórans
að hann sést ekki fyrir. Ef Páll tel-
ur þessar fullyrðingar fleipur lang-
ar mig að vita hvers vegna frétta-
stofa Stöðvar 2 var heilan sólar-
hring að átta sig á þeirri niðurstöðu
skoðanakönnunar að framsókn er
að setja met í fylgistapi í kjördæmi
kvótaeigandans mikla og formanns
Framsóknarflokksins. Mér kemur
til hugar smáorðaleikur; er Stöð 2 í
framsókn?
Nóg um það. Kosningarnar snú-
ast ekki um þetta. Þær snúast um
að segja nei takk við þá sem hafa
tryggt sér og sínum svo ótrúlegan
auð úr sameign þjóðarinnar að
sennilega verður seint eða aldrei
hægt að bæta þann skaða að fullu.
Það er ekki lengur hægt að sættast
á þann hrylling sem endurtekinn er
dag eftir dag. Forréttindi vina
ráðamanna eru með þeim ólíkinum
að engu tali tekur. Mig langar í ljósi
þess hvernig ákveðnum hópi er
færður kvótinn til frjálsrar leigu
Kosningar
/
Eg man ekki betur en
að Stöð 2, segir Birgir
Hólm Björgvinsson,
styðjist oftsinnis við
fréttir sem hafðar eru
eftir öruggum
heimildum.
eða sölu, öðram er færður einka-
réttur á persónuupplýsingum um
alla Islendinga, öðram era gefnar
síldarverksmiðjur og svo framvegis
og svo framvegis og svo framvegis,
að minna á, að einn af tryggustu
stuðningsmönnum Sjálfstæðis-
flokksins þýddi eða skrifaði bók
sem ber titilinn „Hádegisverðurinn
er aldrei ókeypis". Þessi ágæti
maður er enginn annar en einka-
vinur forsætisráðherra, Hannes
Hólmsteinn Gissurarson. Það er
nefnilega það. Kurteisir milljarða-
þiggjendur þakka fyrir sig. Einu
sinni var sagt: hvað munar um einn
kepp í sláturtíðinni. Hvað ætli stór-
vini ráðherranna muni um að borga
eina kosningabaráttu? Hvers vegna
ekki að eyða vafanum og opna bók-
haldið. Hvað er það sem gerir að
stjómmálaflokkarnir vilja ekki
upplýsa um hvaðan þeir fá aura og
verjast því með kjafti og klóm? Á
meðan svo er geta gæslumenn
hinna digru kosningasjóða engu
svarað svo mark sé á takandi. Á
kannski að bjóða upp á annan
brandara þar sem Kristján Ragn-
arsson, en hann er fulltrúi þeirra
sem mest þiggja kvaðalaust frá
þeim sem nú fara með landstjóm-
ina, kemur fram á Stöð 2 með vott-
orð frá starfsmönnum sínum um að
hann sé ekki eins slæmur og af er
látið. Hættum þessum skrípaleik og
kjósum Frjálslynda flokkinn.
Höfundur skipar 6. sætí á framboðs-
lista. Frjálslynda flokksins í Reykjavík.
Passaðu þig nú,
Páll Magnússon
Birgir Hólm
Björgvinsson
Að vera vitur eftir á,
- fyrirfram
ALLIR þekkja
gamla orðtakið: Það er
svo auðvelt að vera vit-
ur eftir á. Margur hef-
ur reynt þetta í sínu
eigin lífi og nagað sig í
handarbökin. Flestir
vitkast og láta sömu
mistökin ekki endur-
taka sig.
Því er þetta rifjað
upp hér undir lok
kosningabaráttu, að
árið 1990 gerði meiri-
hluti Alþingis meiri
háttai- mistök í laga-
setningu, þegar heimfi-
að var að framselja og
framleigja úthlutaðan
kvóta útgerðarmanna í auðlind
þjóðarinnar í hafinu. Fyrsti maður
í framboði F-listans á Vesturlandi,
Sigurður Þórðarson, komst hnytti-
lega að orði um þetta í sjónvarps-
umræðu á dögunum. Hann sagði,
að 1990 hefði kvótakerfið breyst úr
því að vera verndarkerfi fyrir fisk í
að verða verndarkerfi fyrir kvóta-
eigendur. Allur sá hluti þjóðarinn-
ar, sem á annað borð fylgist með,
veit hverjar afleiðingamar hafa
orðið: Sjávarbyggðunum er að
blæða út eftfr því sem stórútgerð-
irnar nýta gjafakvóta sinn til að éta
upp smærri útgerðir. Lokast hefiir
fyrir nýliðun í útgerð. Hvati til
brottkasts á fiski stóreykst og
kvótagróðinn flæðir út úr útgerð-
inni. Þar á ofan liggur nú fyrir skv.
forsendum kvótadóms Hæstarétt-
ar, að kvótaúthlutunin stenst ekki
stjórnarskrána.
Eg hef margoft látið það koma
fram í skrifum mínum um þessi
efni, að ég ætla engum þingmanni,
sem að umræddri lagasetningu
stóð, að hann hafi séð
fyrir á þeim tíma,
hverja skelfingarþró-
un mundi af henni
leiða. Þess vegna hafa
þeir og eftirkomendur
þeirra í þinginu um
þessar mundir afar
brýna þörf fyrir að
verða vitrir eftir á.
Þeir bregðast hins
vegar við hver með
sínum hætti, eins og
þeir vilji ekki vera
það. Davíð vill hlusta á
ósættið með þjóðinni
með því fororði, að
engu skuli í grundvall-
aratriðum breytt.
Halldór er sama sinnis, en vill að
auki friðmælast við þjóðina með
skattlagningu á kvótagróða eftir
leiðum, sem allir vita og Halldór
manna best, að eru nánast ófram-
kvæmanlegar. Steingrímur J. vill
halda í kvótaúthlutunina, masar
óskýrt um auknar strandveiðar
bátaflotans og segist vilja gera
upptækan kvótagróðann með svip-
uðum, óbrúklegum ráðum og Hall-
dór. Samfylkingin vill aðallega
fresta málinu fram yfir aldamót, en
í millitíðinni bjóða upp lítilsháttar
kvóta, sem að litlu haldi kæmi til að
lækka leigukvótann í verði, svo að
kvótabraskið fengi að halda áfram
nánast óáreitt.
Af þessu verður aðeins ein álykt-
un dregin. Þessir kvótaflokkar
kæra sig ekki um að verða vitrir
eftir á, þótt tilefnið sé eins ærið og
þjóðin sér blasa við.
Frjálslyndi flokkurinn vill þvert
á móti draga lærdóm af þeirri dap-
urlegu og dýrkeyptu reynslu, sem
síðustu 15 ár hafa orðið á þessu
Jón
Sigurðsson
Kvótinn
Frjálslyndi flokkurinn
vill þvert á móti draga
lærdóm, segir Jón Sig-
urðsson, af þeirri dap-
urlegu og dýrkeyptu
reynslu, sem síðustu
15 ár hafa orðið á
þessu sviði.
sviði. Hann vill færa stöðu mála
eins nærri því sem var 1982 og
1983 sem kostur er, með eins
frjálsum veiðum og fært þykir,
með sóknarstýringu og aflahá-
mörkum í tvö til þrjú ár. Og hvað
vinnst með þessu?
Kvótagróðanum væri umsvifa-
laust eytt. Engin tilraun til skatt-
lagningar eða upptöku óréttmæts
gróða, heldur honum eytt.
Brottkast mundi þegar í stað
leggjast af.
Sjávarbyggðirnar, sem nú blæð-
ir, fengju nauðsynlega blóðgjöf,
bæði til lands og sjávar.
Dugmiklir nýliðar í útgerð
fengju raunverulega möguleika til
að reyna sig.
Síðast en ekki síst gæfust a.m.k.
þessi tvö eða þrjú ár til að móta
nýtt og viðunandi fiskveiðistjórnar-
kerfi, sem væri án þeirra óþolandi
ágalla, sem gildandi fyiirkomulag
hefur og þá byggja á reynslu síð-
ustu 15 ára. Frjálslyndi flokkurinn
vill þannig búa þjóðinni til aðstæð-
ur til að verða vitur eftir á og nýta
þá reynslu fyrir framtíðina.
Þeir, sem vilja vitkast af reynsl-
unni, eiga því að kjósa F-listann.
Grein þessi er samin að tilhlutan
Frjálslynda flokksins.
Höfundur er fyrrverandi
framkvæmdastjóri.