Morgunblaðið - 05.05.1999, Blaðsíða 84

|R4 MIÐVIKUDAGUR 5. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FOLK I FRETTUM
Forvitnilegar bækur
/w&xAI
NORWEGIAN
WOOD
m
Haruki Murakami
Translated by
Alfred Birnbaum
Tregi og
tómleiki
Norwegian Wood, skáldsaga í
tveimur bindum eftir Haruki
Murakami. Kodansha-útgáfan
japanska gefur út í þýðingu
Alfreds Birnbaums 1993 (tíunda
prentun). I, 317 bls. með skýring-
um, & II, 283 bls. með skýringum,
í litlu broti.
JAPANSKI rithöfundurinn
Haruki Murakami sló í gegn á
Vesturlöndum með skáldsögu
sinni A Wild Sheep Chase, sem
var eins konar ævintýraraunsæi
upp á japanska vísu. í kjölfarið
fylgdu síðan bækur eins og Hard-
Boiled Wonderland and the End
of the World: A Novel, Dance
Dance Dance, framhald fyrr-
nefndu bókarinnar, og The Wind-
Up Bird Chronicles. Áður en
hann vakti athygli á Vesturlönd-
um hafði Murakami náð mikilli
hylli í heimalandi sínu, meðal
annars fyrir bækur eins og Hear
the Wind Sing, sem kom út 1979,
og Pinball 1973, sem kom út 1980,
en vinsælust bóka hans þar í
landi var Norwegian Wood, sem
hér er gerð að umtalsefni, og er
reyndar skrifuð á eftir þeim
tveim bókum sem fyrstar komu
út á Vesturlöndum.
Norwegian Wood, sem dregur
nafn sitt af Bítlalagi, kom fyi-st út
í Japan 1987 og hefur selst í hálfri
fímmtu milljón eintaka þar í
landi. Bergmál er frá ýmsum
vestrænum bókmenntaminnum,
enda er Murakami aíkastamikiil
þýðandi bandarískra bókmennta
yfir á japönsku, og einnig frá
vestrænni lágmenningu; til að
mynda hefst bókin á því er sögu-
hetjan heyrir Norwegian Wood
Bítlanna hljóma í hátalarakerfi á
flugvellinum í Hamborg og þyrm-
ir yfir hann. Kemur að góðum
notum að þekkja textann við lagið
til að skilja bókina.
Tónninn í bókinni er róman-
tískur, sögunni vindur fram nán-
ast eins og í draumi með ógreini-
leg skil á mflli ímyndunar og
veruleika, en smám saman nær
þrúgandi öi’vænting tökum á les-
andanum. Hún rekur uppvöxt og
þroska venjulegra ungmenna
sem mótast af óvenjulegum að-
stæðum og atburðum. I inntaki er
samhljómur með Bjargvættinum
í grasinu og skilur eftii- sig álíka
tilfinningu trega og tómleika.
Eins og getið er, er eintakið,
sem áskotnaðist fyrir atbeina vin-
ar í Japan fyrir nokkrum árum,
gefið út af Kodansha-útgáfufyrir-
tækinu. Á umslagi kemur fram að
útgáfan er ætluð japönskum
enskunemum, en Alfred Bim-
baum, sem verið hefur helsti þýð-
andi verka Murakamis, þýðir
bókina á lipra ensku. Samkvæmt
upplýsingum utan úr heimi er
bókin ó- eða illfáanleg, sem er
mikill skaði.
Árni Matthíasson
BOKIN HEIMUR KVIKMYNDANNA I UNDIRBUNINGI
Bókaþjóð í bíói
Til stendur að gefa
út víðfeðmt fræðirit
um kvikmyndir og
fengu útgefendur
hæsta styrk sem veitt-
ur var í ár úr Menn-
ingarsjóði eða 700
þúsund krónur. Guð-
mundur Hermannsson
talaði við ritstjórana
Guðna Elísson og
Hannes Sigurðsson.
KVIKMYNDIR eru eitt vin-
sælasta áhugamál fslendinga og
samofnar menningu okkar á
margslunginn máta. Þó hefur
þessi útbreidda Iist- og afþrey-
ingargrein ekki fengið mikla at-
liygli fræðimanna hingað til og í
Háskólanum takmarkast rann-
sóknir á menningu að mestu
leyti við bókmenntir. Myndmiðl-
ar hafa áhrif á líf okkar allra.
Þær móta skilning okkar og
upplifun á umhverfinu og mann-
legum samskiptum og eru trú-
lega eitt áhrifamesta menning-
arform sögunnar.
Ný íslensk fræðigrein
Þetta aldargamla olnboga-
barn menningarinnar er þó loks
farið að laða að sér fræðilega
athygli. í tæpt ár hefur staðið
yfír undirbúningur að útgáfu
viðamikillar bókar um kvik-
myndalistina upp á íslensku;
Heims kvikmyndanna. For-
svarsmenn þessa metnaðarfulla
verkefnis eru Guðni Elísson,
lektor í almennri bókmennta-
fræði við Háskóla íslands og rit-
stjóri bókarinnar, og Hannes
Sigurðsson, framkvæmdastjóri
Art.is.
Guðni var spurður um efni
bókarinnar. „Á annað hundrað
höfunda leggja til greinar í bók-
ina sem verður um 800 síður og
í íjórum hlutum. Fyrsti hlutinn
fjallai' um kvikmyndagreinar,
annar um samband kvikmynda
og samfélags, þriðji hlutinn er
helgaður kvikmyndum ýmissa
þjóðlanda og sá íjórði og stærsti
snýst um íslenskar kvikmyndir.
Islendingar eru nú eina
menningarþjóðin í hinum vest-
ræna heimi sem ekki á sér rit-
aða kvikmyndasögu, enga kvik-
myndafræði, eða kennsluefni
um kvikmyndir. Við stöndum
mörgum þjóðum þróunarheims-
ins langt að baki hvað þetta
varðar, þrátt fyrir þá staðreynd
að hér hafi „kvikmyndavorið"
hafist á svipuðum tíma og í
þessum löndum. Þó lifum við í
samfélagi þar sem aðsókn að
Morgunblaðið/Árni Sæberg
GUÐNI Elísson og Hannes Sigurðsson telja bókina „Heim kvik-
myndanna" staðfestingu á mikilvægi kvikmynda fyrir menningu fs-
lendinga.
kvikmyndum er meiri en á
nokkrum öðrum stað í heimin-
um. Af þeim sökum mætti áli'ta
að kvikmyndin sé engri annarri
þjóð eins mikilvægt menningar-
form.
Hér verður í fyrsta sinn gerð
tilraun til að setja íslenska kvik-
myndalist í alþjóðlegt samhengi,
m.a. út frá fræðilegu sjónar-
horni og því má segja að verið
sé að leggja grunninn að nýrri
fræðigrein hér á landi. Það er
ljóst af reynslu annarra þjóða
og þeirri þróun sem hvarvetna
blasir við að þessi grein kemur
til með að verða mikilvæg innan
Háskólans í framtíðinni, sem og
í flestum öðrum framhaldsskól-
um.“
Þegar talið barst að útgáfu-
málunum varð Hannes fyrir
svöram. „Þegar Iitið er til þess
að Islendingar fara oftar í bíó
og horfa jafnvel meira á sjón-
varp en sjálfir Bandaríkjamenn
má það í raun furðu sæta að
sjálfri bókaþjóðinni hafi enn
ekki tekist að koma út einni ein-
ustu bók um þetta áhrifamikla
listform. Það er eins og íslensk-
ar bækur geti aðeins snúist um
bókmenntir. Saga kvikmyndar-
innar á Islandi er næstum jafn-
löng öldinni og því varla seinna
vænna að gera henni skil áður
en nýtt árþúsund gengur í garð.
IJtgáfa svo veglegs rits verður
endanleg staðfesting á mikil-
vægi kvikmyndarinnar fyrir
menningu okkar. Við teljum því
viðeigandi að gefa bókina út um
það leyti sem Kvikmyndasjóður
Islands heldur upp á 20 ára af-
mæli sitt í haust.“
Ólæsir Islendingar
Hér skýtur Guðni inn orði:
„Bókin kemur til með að höfða
til stórs lesendahóps. Hana
mætti nýta við kennslu í kvik-
myndafræðum á ólíkum
fræðslustigum, allt frá mennta-
skólum upp á háskólastig, og
getur orðið grunnur að raun-
verulegu kvikmyndalæsi þjóðar-
innar. Að okkar mati verður
þessu mikilvæga menningar- og
listformi 20. aldarinnar ekki
sýndur skilningur meðan ekkert
er skrifað um sögu þess og eðli
á íslensku."
Hannes tekur heilshugar und-
ir orð Guðna. „Sú langa töf sem
orðið hefur á þessari viðurkenn-
ingu hefur hamlað eðlilegum
vexti og framgangi kvikmynda-
listarinnar í landinu. Kvikmynd-
ir gegna stærra hlutverki en
nokkur annar inyndmiðill í því
að móta viðhorf okkar og lífs-
gildi, sérstaklega barna og ung-
linga, og bók sem þessi hefði
ómetanlega þýðingu við að ala
upp virkari og gagnrýnni áhorf-
endur í framtíðinni. Kvikmyndir
eru ríkjandi miðill í menningu
okkar og setja því mark sitt á
allt vitundarlíf þjóðarinnar. Það
er ekki nóg að setja íslenskan
texta undir erlendar myndir,
heldur verðum við líka að túlka
þær markvisst út frá okkar eig-
in menningu.
Fram til þessa hafa íslenskir
fræðimenn sýnt kvikmyndinni
heldur lítinn áhuga, gagnstætt
því sem þekkist erlendis. Nú
virðist þetta loks vera að breyt-
ast, sérstaklega meðal yngri
fræðimanna. Ef íslendingar
læra ekki að „lesa“ kvikmyndir
á upplýstan og gagnrýninn
máta er sjálfstæði okkar lítils
virði. Bandarísk íjöldamenning
hefur algera yfirburði á íslensk-
um kvikmyndamarkaði, m.a.
vegna þess að þjóðin gleypir við
Hollywood-myndunum gagn-
rýnislaust. Til að geta hlúð að
heilbrigðri menningu hérlendis
á nýrri öld verðum við að skapa
grundvöll fyrir lifandi umræðu
um þetta fyrirbæri."
Forvitnilegar bækur
Ethnicand Regional RedpesfromtlieCooks
as at tlie Legeruiaiy Restaurant ;í
'l'Hl- MOOSFAAlX'tnCOLU'CT’IX'L'
Þorirðu
ekki að
smakka?!
„Sundays at Moosewood Restaur-
ant. Ethnic and Regional Recipes
from the Cooks at the Legendary
Restaurant" Höfundar: Starfsfólk á
Moosewood-veitingastaðnum. 733
bls. Simon and Schuster/Fireside,
New York, 1990. Eymundsson.
2.470 krónur.
ÉG skildi aldrei hvernig öllum
gat þótt gaman í heimilisfræði.
Mér leiddist. Og ég neyddist til að
læra að sjóða ýsu og að búa til
buffkökur. Ég lærði líka að búa til
hin ýmsu dýr: kartöflumús og
svikinn héra. En mér fannst aldrei
gaman. Þetta var ekki fyrir mig.
Ég lærði aldrei að elda. Það var
ekki fyrr en ég fann réttu mat-
reiðslubókina að ég hafði loks
löngun til að byrja. Bókin sem
breytti lífi mínu var ^Matreiðslu-
bók mín og Mikka“. I Mikka mús
fann ég loks sálufélagann. Hann
passaði alveg fyrir mig.
Mikki var draumaprinsinn. En
eitthvað fór úrskeiðis. Hann var
kannski svolítið of lítill fyi-ir mig.
Þegar mesta spennan var farin þá
var ekkert svo mikið varið í hann.
Ég hafði augun opin en ekkert
kom í staðinn fyrir Mikka. Ekk-
ert, þar til mér var bent á heims-
hornabókina frá Elgsskógi, Moos-
ewood. Bók með uppskriftum frá
grænmetis-matstað í New York-
ríki Bandaríkjanna.
Mér finnst nefnilega alveg gam-
an að búa til mat. En bara þegar
ég má búa til eitthvað skemmti-
legt. Það er gaman að fóndra við
að búa til japanskar pitsur,
fmnskt gúrkusalat (kurkkusala-
atti) eða mexíkóskt kakó með
eggjum í(!).
Uppskriftirnar eru frá ólíkum
heimshlutum og fróðleiksmolar
fylgja með um hina mismunandi
menningarheima. Ömmur í Ar-
meníu gera víst alveg eins og
ömmur á Islandi - þær spá fyrir
fólki með kaffibolla. Og nú get ég
haldið búlgarskt kvöld fyrir vini
mína. Boðið upp á búlgarska
Domatene-súpu, sterkan búlg-
arskan pottrétt - og búlgarskan
stúlknakór sem sér um tónlisjána.
Þá er gaman.
Silja Björk Baldursdóttir
BANDARISK fjöldamenning hefur algera yfirburði á íslenskum kvikmyndamarkaði, m.a. vegna þess að þjóðin gleypir við Hollywood-mynd-
unum gagnrýnislaust, að sögn ritstjóra bókarinnar.