Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1967, Page 27

NOKKRIR ÞÆTTIR
31
ófreskir menn, að Steinröður kom að henni óvarri, en hún brá sér í
nautsbelgs líki vatnsfulls“ (Skarðsárb., bls. 115). Frá þessu segir í
kvæði, og mun það ástæðan til að nokkuð annað en nafnið er varð-
veitt um Steinröð. Það er enginn vafi á, að hér felst nokkurnveginn
sama merkingin í viðurnefnum feðganna. Af Finnboga inum ramma
er til heil saga, þar sem honum er lýst sem miklum kraftamanni, en
sagan er ung og auk þess óábyggileg, svo heimildargildi hennar er
ekkert viðvíkjandi heiðnum högum. f Landnámu segir það eitt af
Finnboga, að hann hafi verið sonur Ásbjarnar dettiáss, sonar Eyvind-
ar, er nam Flateyjardal upp til Gunnsteina og blótáði þá. Það er
ekki ljóst, hvað dettiás merkir. Lind telur orðið merkja „slagbom,
fállbom", en mér þætti líklegra, að síðari liður orðsins væri áss í
merkingunni goð, vegna blótskapar föðurins, og mætti þá vera um
þrjá ættliði að ræða, er hefðu lagt stund á forneskju. Það sem fram
hefur komið um orðið rammur í heimildum, er ætla má að séu heiðnar,
bendir eindregið til þess, að þá hafi merking þess verið fjölkynngis-
kraftur, en síðar hvarf tröllskapurinn úr merkingunni, sem þá varð
einfaldlega sterkur. Þessi viðurnefni kristinna karla lúta að forneskj u:
inn fjöllcunnugi (1), Skratta- (1), Grýlu- (1) og hrakauga (1). Allt
nöfn, sem ekki tíðkuðust í heiðni.
í heiðni bera tíu menn viðurnefni, er lúta að speki og ein kona,
en í kristni tveir menn (Gunnar inn spaki Þorgrímsson, lögsögumaður
1063—65 og 1075; Þórarinn inn spaki Þorvaldsson) og ein kona (Þur-
íður in spaka Snorradóttir, um 1026—1112). Þetta viðurnefni er því
við líði, þar til kristnin er orðin föst í sessi, þá þokar það fyrir inn
fróöi, sem sex menn eru viðurnefndir í kristni, en aðeins einn í heiðni
(Þórólfur, tengdafaðir Böðólfs, er nam Tjörnes). Ferill viðurnefnisins
inn spaki er mjög líkur og ins ramma, svo ástæ'ða er til þess að athuga,
hvort þar sé ekki einnig um merkingarbreytingu að ræða. f Lexikon
poeticum segir um spakr: vis, klog (bruges især om de medfodte
ævner, modsat fróðr, samt om lovkyndighed), og mun það sú merking,
sem flestir leggja í spakur og fróður nú. En orðabók Guðbrands
Vigfússonar og Cleasbys hefur þessa merkingu: Wise, — by the anci-
ents the word is used with the notion of prophetic vision or second
sight, og það tel ég að fari nær sannleikanum. í Fáfnismálum (32.
v.) segir, að Sigurður muni verða spakur, ef hann eti hjarta Fáfnis,
og í Völuspá (29. v.) er sagt „spjöll spaklig ok spáganda". Á báðum
stöðunum mun vera átt við heiðinn fróðleik — spásagnaranda.
Um fimm mannanna, sem kenndir eru til speki (Spak-Böðvar,
Hróðgeir inn spaki í Hraungerði, Ósvífur inn spaki Helgason, Þór-