Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1967, Blaðsíða 110

114
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
minjasafni), — fimmta er austanvert við Lónsheiði eins og þegar
er getið.
Af þessum tíu örnefnum eru varla nema tvö eða þrjú sem gætu
gefið tilefni til að ætla að hin hefðbundna skýring hefði við rök að
styðjast, — þau tvö sem alfaravegur hefur legið um, Almannaskarð
og Almannakambur og sömuleiðis Almannadalur, ef víst væri að hann
hefði einhvern tíma verið sú þjóðbraut sem Björn bóndi hélt. Hins
vegar virðist ekki augljóst að klettaborg hefði verið kölluð Almanna-
borg þótt við alfaraleið stæði (nema hún hafi þá upphaflega lieiti'ð
Almannavegarborg?), og enn síður að fljót sem er ekki frekar á al-
mannaleið en mörg önnur vatnsföll, hefði verið kennt við alla menn
eða á einhvern hátt verið talið allra manna.
Ekki er hin hefðbundna skýring líklegri þar sem gjárnar eiga í hlut.
Fyrsta skal fræga telja, Almannagjá á Þingvöllum, þá sem öðrum
fremur hefur verið talin „kennd við almenning“ (eins og Jónas skáld
segir í sínu fagra kvæði). Vitnisburður fornrita og nýrri heimilda
ásamt rannsóknum fornminjafræðinga leiðir allt í ljós áð Almanna-
gjá hefur ekki verið fundarstaður þingheims eða sá staður þar sem
þingheimur safnaðist saman til að hlýða á það sem fram fór á lög-
bergi. Víst er nú orðið að Lögberg sjálft hefur verið á eystra barmi
gjárinnar ofan við Hallinn, norðvestan við Þingvöll. Hallurinn er
brekkan ofan af eystra gjábakkanum og niður á sjálfa vellina. Sá
partur hans sem liggur fyrir neðan Lögberg, hefur samsvaráð „þing-
brekku“ þeirri sem víða er nefnd í Grágás í sambandi við vorþing og
leiðir (leiðarþing).1 Ekki lá alfaravegur eftir gjánni, heldur eftir
Hallinum unz landskjálftinn 1789 raskaði honum svo mjög að hann
lagðist niður.2 En Kárastaðastígur lá niður í gjána þar sem síðar var
lagður akvegur. Fornmenn virðast ekki hafa gjört sér búðir í Al-
mannagjá.3
Matthías Þórðarson gjörði sér í hugarlund að fornmenn hefðu hlíft
gjánni við búðabyggingum af því „að gjáin skyldi vera fyrir alla
jafnt, almenningur allra þingheyjanda, „A.lmannagjá“, en engra
sérstakra þingmanna. Hún hefur sjálfsagt þá þegar þótt einkennileg
og fögur, og má gera ráð fyrir, að samkomulag hafi einnig orðið um
það, að friða hana fyrir öllu jarðraski og sömuleiðis fyrir reyk og
....... if
" *.w 1
1 Sjá bók Matthíasar Þórðarsonar, Þingvöllur, 149. bls. o. áfr.
2 Fyrr nefnd bók Kálunds, I 92.
s Bók Matthiasar, 137.—138. bls.