Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1991, Blaðsíða 101

PÁLL JÓNSSON OG BÓKASAFN HANS
101
Af árituðum bókum, sem tengjast þekktum íslendingum, er elzt
í safninu erlend latínubók úr eigu Brynjólfs biskups Sveinssonar
og hefur þá kannski á sínum tíma legið á hillu með Konungsbók
eddukvæða og öðrum góðum gripum í safni Skálholtsbiskups. Af
öðrum Islendingum frá fyrri tíð, sem hafa áritað eintök í Pálssafni,
má nefna Skúla Magnússon landfógeta, sr. Þorstein Helgason í
Reykholti og skáldin Grím Thomsen, Þorstein Erlingsson og Einar
Benediktsson. Eintök með áritunum yngri höfunda eru óteljandi.
Eg get ekki stillt mig um að nefna í lok þessarar upptalningar
eintak einnar bókar tiltölulega ungrar, ekki vegna þess að það sé
flestum öðrum merkara, heldur vegna þess hve ég undraðist, er ég
sá það fyrst. Arið 1943 var prentuð í Reykjavík á forlagi Helgafells
síðasta bók norska skáldsins og frelsishetjunnar Nordahls Grieg,
Friheten. Þessi bók var prentuð í nokkrum afbrigðilegum gerðum.
Ein þeirra var með sérstakri áprentun til Hákonar VII Noregs-
konungs, einkaeintak konungs, gert að fyrirmælum skáldsins. Við
mundum vænta þess, að slíkt eintak væri í konungshöllinni í Osló,
og vafalaust er það þar. En það er líka í safni Páls Jónssonar hér í
húsi, að vísu ekki sjálft eintak konungs, heldur annað gjörsamlega
eins, sem bókbindari hafði á sínum tíma haft til taks, ef í raunir
ræki og bandið á konungsgjöfinni mistækist. Ég nefni þetta aðeins
sem eitt dæmi af mörgum um skemmtileg eintök í Pálssafni. Það
má segja, að eintök, sem bera sérstakan svip og eiga óvenjulega
sögu, hafi verið sérgrein og eftirlæti Páls Jónssonar. Hann var
vissulega vandur að þeim bókum, sem hann gerði að íorunautum
sínum. Oft vissi Páll meira um eintökin en þau bera sjálf með sér,
og svo er einmitt um það eintak, sem ég nefndi hér síðast. Slíkum
fróðleik hélt Páll til haga í sérstakri spjaldskrá, sem hann hafði gert
um mikinn hluta safns síns og mun aðallega hafa unnið að á síðari
árum. I skrána færði hann ýmislegt það, sem honum þótti sjálfum
markvert um feril eintaka sinna og ástand, enn fremur hvar og
hvenær hann hafði eignazt þau og jafnvel verð þeirra. Þessi skrá er
afar skilmerkileg heimild um tilurð safnsins.
Það er ekki auðvelt að gera grein fyrir því, hversu stórt bókasafn
Páls Jónssonar er. Sjálfur taldi hann á síðari árum, að í því væru 5-
7000 bindi. Þetta er áreiðanlega hóflega áætlað, en slíkar tölur
segja að vísu ekki mikið, því að bindi í safni er vandmetin stærð. En
umfang Pálssafns er vissulega ekki það, sem gefur því mest gildi,
þó að safnið sé ærið að vöxtum. Þess eru þó nokkur dæmi, að
einstaklingar hafi á síðustu áratugum safnað álíka bókamagni eða