Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1991, Blaðsíða 28
28
JÓN ÞÓRARINSSON
víðast hefur farið. Hún hefur ferskan og djarflegan svip með
þjóðlegu ívaíi og endar á „rímna-rondói“. Um svítuna A krossgötum
er áður getið, svo og um íslensku þjóðlögin. Ballettarnir báðir sem
nefndir eru þóttu vel heppnuð verk: Eg bið að heilsa, byggður á
Ijóði Jónasar Hallgrímssonar og með tilvitnunum í lag Inga T.
Lárussonar, og Dimmalimm, byggður á ævintýri Guðmundar Thor-
steinsonar. Sama mun mega segja um ballettinn Prinsinn og rósin.
Loks er að geta sinfóníunnar í f-moll, Esju, sem frumflutt var í maí
1968 og er eitthvert mesta verk tónskáldsins. Hún er hér talin op.
54, en annars staðar op. 57 (svo er hér greinilega merktur
ballettinn Prinsinn og rósin).
Til viðbótar þessu verður aftur að minna á einsöngslögin og
kórlögin sem orðið hafa þjóðareign, og er sumra þeirra getið hér
að framan.
Ef litið er í svip yfir höfundarferil Karls má þar marka þáttaskil
þegar hann tekur að fást við íslensku þjóðlögin, op. 10, og var áður
að því vikið. Hann er þá kominn allmikið á fertugs aldur. Það sem
hann samdi fram að því er mest sönglög og líkjast mörg sjálf-
sprottnum gróðri, þau eru fersk og frumleg með sínum hætti, en
yfirleitt mjög einföld, ekki mikið unnin og bera stundum merki
tæknilegra takmarkana. En hugmyndirnar eru oft hnyttilegar og
hitta beint í mark. I þjóðlagaútsetningunum er höfuðáhersla lögð
á kontrapunktíska vinnu í hinum fornu tóntegundum þjóðlag-
anna. Hér situr raddfærslan í fyrirrúmi, samhljómar verða einatt
harðir og tónbálkurinn stundum nokkuð þunglamalegur. Svo vill
til að slíkur búningur fer íslenskum þjóðlögum einatt vel. Þegar
frá líður verður þessi aðferð aðeins ein af mörgum sem Karl
bregður fyrir sig.
Hljómsveitarsvítan A krossgötum sem greinarhöfundur giskar á
að sé op. 11 en er sumstaðar í þeim gögnum sem hér er fjallað um
talin op. 12 (þannig eru annars merkt Islensk rímnalög fyrir fiðlu
og píanó) líkist um margt eldri verkunum. Þótt þar kveði öðrum
þræði við þjóðlegan tón örlar hvergi á því vinnulagi sem ríkjandi er
í op. 10. Þetta skýrist af því að hugmyndin að svítunni er eldri en
þjóðlagaútsetningarnar, að minnsta kosti frá 1935 svo sem sjá má í
uppkastabókum Karls. Hinsvegar bregður þar fyrir glettnislegum
hugmyndum og stíleinkennum sem vekja sterkan grun um kynni
tónskáldsins af evrópskri samtímatónlist, ef til vill Igor Stravinskí,
líklega frá dvölinni Kaupmannahöfn eða af hljómplötum.
Glettnin skýtur víðar upp kollinum í verkum Karls, svo sem í