Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1991, Blaðsíða 66

66
STEFÁN KARLSSON
í þýðingarbrotinu af Fræðaprédikunum birtist þetta stílein-
kenni Odds með tvennum hætti. Annars vegar þýðir hann stund-
um sama latneska orðið á mismunandi vegu og hins vegar þýðir
hann oft eitt orð með tveimur eða jafnvel lleiri, sumpart samheit-
um en sumpart orðum sem samanlagt hafa víðara merkingarsvið
en annað orðið - jafnvel víðara en latneska orðið.
Þetta síðarnefnda er þó engan veginn neitt sérkenni Odds
Gottskálkssonar, heldur er það venjulegt í íslenskum þýðingum
16. aldar, og stundum er þá annað orðið tökuorð en hitt innlent
samheiti.87 Svipað stíleinkenni er algengt í ýmsum íslenskum
miðaldaritum, einkum frá 14. öld, en samkenni þeirra tvennda
sem þar birtast er öðru fremur stuðlun og þær taka ekki aðeins til
samheita heldur einnig hliðstæðna og andstæðna.88 Tvenndir af
sama tagi og hjá Oddi vóru mjög tíðkaðar í máli danskra siðbreyt-
ingarmanna og alveg sérstaklega af Pétri Palladíusi Sjálandsbisk-
upi, sem íslenskir siðbreytingarmenn sóttu margt í smiðju til.89 Þær
áttu sér rætur í fornri málskrúðsfræði og jafnframt í föstum tvíliða
orðasamböndum í alþýðumáli.90
I þeim stutta texta sem hér er prentaður er ekki við mörgum
dæmum að búast um að sama orðið sé þýtt á fleiri en einn veg, því
að fjölmörg orð koma aðeins einu sinni fyrir í latínutextanum og
flest önnur sjaldan.
Eins og vænta má í prédikun um hvíldardaginn er ’Sabbatum’
eitt tíðasta nafnorð textans. Níu sinnum er orðið þýtt ’þvottdagur’
en ’þvottdagshelgi’ 1 r 19, ’hátíðisdagur’ lv8-9, ’hátíðardagur’
1 v 17—18 og ’hvíldardagur’ 2r5,8. Önnur nafnorð sem koma fyrir
oftar en einu sinni og eru ekki alltaf þýdd eins eru ’corpus’ sem er
þýtt ’kroppur’ 2r7-8 en ’líkami’ 2r25 og 2vl4, ’cupiditas’ ’losta-
girnd’ lr27 en ’líkamsgirnd’ lv8, ’gratia’ ’þökk’ lv26-27 en ’náð’
2rl, ’hora’ ’stund’ 2r6-7 en ’dægur’ lv21 og ’stund og dægur’
81 Westergárd-Nielsen, Láneordene ... (sjá nmer. 61), xlix; Stefán Karlsson, 'Brudstvkker
...’ (sjá nmgr. 30), 228.
88 Sjá t.d. Islendzk œventýri. Islandische legenden novellen und m'árchen II, útg. Hugo Gering
(Halle a.S., 1883), xxxi-xxxv; Jonna Louis-Jensen, Kongesagastudier. Komþilationen Hulda-
Hrokkinskinna (Bibliotheca Arnamagnæana XXXII, Kh. 1977), 136-46.
89 Sjá Magnús Már Lárusson, ’Pétur Palladíus, rit hans og Islendingar’, Landsbókasafn
íslands. Árbók 1950-51 (Rv. 1952), 188-200.
90 Oluf Friis, Den danske Litteraturs Historie I (Kh. 1945), 284—85; Peter Skautrup, Det
danske sþrogs historie II (Kh. 1947), 207 og 209. — Um vísítasíubók Palladíusar segir Skautrup
m.a.: „Af gentagelsesfigurerne er det fremfor alt tautologien, den begrebsmæssigt svagt
varierede gentagelse ved et synonym, Palladius ynder ... I det hele taget er Palladius sá
frodig og ordglad, at han vanskeligt kan nojes med et enkelt ord, hvor der er mulighed for
at bruge to.“