Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1991, Blaðsíða 122
122
ÖGMUNDUR HELGASON
hlaupa með sig í gönur við skráningu þjóðsagnanna.26 Víst er, að
margar þær þjóðsögur, sem taldar hafa verið hvað bezt færðar í
letur, eru úr penna Magnúsar.
IV
Arið 1852 prentaði Einar Þórðarson á sinn kostnað fyrstu
þjóðsagnabók, eða öllu heldur kver í 12mo stærð, sem út kom
hcrlendis, „Islenzk æfmtýri“, sögð söfnuð af „M. Grímssyni og J.
Arnasyni“. I formála, sem dagsettur var 16. janúar, kemur ekkert
fram um forsögu þessa söfnunarverks, nema hvað bent er á, að
Danir og Þjóðverjar hafi safnað sams konar sögum. Annars er
formálinn fyrst og fremst ritaður til að skýra frá eðli og anda þess
efnis, sem þarna er komið á prent, eða m.ö.o. til að réttlæta
útgáfuna.
Ef vel vœri, þyrfti langan formála, til þess að skýra frá eðli og anda
þeirra æfintýra, sem hjer koma fyrir almennings augu. En það er
hvorttveggja, að rúmið leyfir það ekki að sinni, enda verður slíkur formáli
ekki saminn, fyr en safninu vœri lokið, en við vonum að þetta sje aðeins
hinn fyrsli kafi þess. I þessu tilliti látum við okkur því nægja með, að dreþa
á það eitt, að þessi æfintýri eru skáldskaþur þjóðarinnar. Pau eru
búningur hinnar einfóldu hugsunar, sem þjóðin lifir og hefur lifað í. Þar
kemur sögulöngun hennar fram og hinn einkennilegi blær, sem frásögur
hennar eru vanar að vera hjúþaðar í. Viðburðirnir eru sagðir blátt áfram
án allrar orðmælgi eða tilgerðar. Hvað efnið snertir, þá er það mjög
ýmislegt og auðugt, og sýnir það oþt, á hvaða þekkingarstigi þjóðin hefur
staðið; hvað villa og hjátrú - sem nú er kallað - hefur verið rík hjá
þjóðinni. I þessu tilliti erti því æfintýrin harla markverð fyrir menntunar-
sögu þjóðar vorrar. Pau eru eins konar seinni tíma edda hennar, eða
goðafræði, sem tíminn hefur lagað og breytt. Hið illa á hjer einatt í stríði við
hið góða, en bíður þó sífellt ósigur fyrir því. Allt er lifandi eða fullt af lífi,
fjöll og hólar eru byggðir af öndum, sem oþt og einatt gríþa inn í mannlífið,
og hafa talsverð áhrif á það. Framúrskarandi lærdómur er eignaður
yjirnáttúrlegum öfium, og með honum verður allt sigrað.
Öðrum eins æfintýrum og þessum hafa nú bæði Danir og Pjóðverjar
safnað, hvorir hjá sjer, og þykja þau hvervetna mikils verð. Eru þau í
36 Ólafur Davíðsson, „Magnús Grímsson", Sunnanfari, V. árgangur, febrúar 1896, bls. 58.
37 „Formáli" að íslenzkum æfintýrum, söfnuðum af M. Grímssyni og J. Árnasyni, Reykja-
vík 1852, bls. I-VI.