Andvari - 01.10.1960, Blaðsíða 16

20 6
STEFÁN PJETURSSÖN
ANDVAliI
en það, að skjalasöfn nokkurra helztu embættismanna landsins: landshöfðingja,
biskups, stiftsyfirvalda, landfógeta og amtmanns yfir suður- og vesturamti voru
flutt upp á loft dómkirkjunnar í Reykjavík og lokuð þar hvert inni í sinni her-
bergiskytru, en hverju embætti um sig gert að gæta skjalasafns síns þar; eitt
herbergi var ætlað skjölunr frá embættismönnum, einkum sýslumönnum, úti
um land, og landshöfðingjaritari látinn gæta þess. Enginn skjalavörður var
settur yfir safnið, lítið sem ekkert unnið að skrásetningu þess, enda enginn
lestrarsalur, þar sem gestir gætu haft þess nokkur not. En á þessu varð nú
skjót breyting, er Jón Þorkelsson hafði verið skipaður landsskjalavörður, enda
reyndist liann fljótt vera þar réttur maður á rétturn stað. Með reglugerð, sem
landsskjalasafninu var sett sumarið 1900, var öllum embættum landsins og
opinberum sýslunum gert að skyldu að afhenda því skjöl sín og embættisbækur,
sem eldri væru en þrjátíu ára, og öll varðveitt embættisskjalasöfn frá liðnum
tímum, svo sem stiftamtsskjalasafn, jafnframt lögð undir það. Sama surnar var
landsskjalasafnið flutt af lofti dómkirkjunnar í sæmileg salarkynni á efsta lofti
alþingishússins og opnað almenningi þar um haustið.
Jón Þorkelsson gekk frá upphafi ríkt eftir því við embættismenn landsins,
að reglugerð skjalasafnsins væri hlýtt um afhendingu skjala. Ekki liðu heldur
nema fáar vikur frá því að hann varð landsskjalavörður þar til hann tók að
gera kröfur á hendur landsbókasafni um skil á embættisbókum og embættis-
skjölum, sem þangað höfðu lent, einkum úr biskupsskjalasafni. Varð lands-
bókasafnið við þeim kröfum, og fór afhending á embættisskjalagögnum, sem
þar voru geyrnd, að rnestu fram strax um aldamótin. En fjölda gamalla skjala
og skjalabóka, sem þó enn voru við lýði, var hvorki að finna við embætti lands-
ins, né á landsbókasafni, heldur í einkaeign, þar sem þau voru búin að vera
áratugum eða kannski öldum saman. Kostaði það Jón Þorkelsson ekki hvað
minnsta fyrirhöfn, að hafa upp á þeim og greiða götu þeirra til landsskjalasafns-
ins. Óx það þó ört við röggsama innheimtu hans, enda mátti það eklci seinna
vera, að það fengi ný og rúmbetri húsakynni, er það var flutt af efsta lofti
alþingishússins, haustið 1908, í hið veglega safnahús, sem þá nýlega hafði
verið byggt yfir það og hindsbókasafnið. Fékk það þar allrúmgóðan lestrarsal,
stórar skjalageymslur og skrifstofu fyrir landsskjalavörð; enda var skjalasafnið
þá nokkurn veginn kornið í það borf, sem það bafði síðan, þótt hvorki fengi það
nafnið, sem það ber nú, Þjóðskjalasafn íslands, né Jón Þorkelsson embættis-
heitið þjóðskjalavörður, fyrr en árið 1915, er ný lög voru sett um það; var
þá og litlu síðar, árið 1916, sett ný reglugerð um salnið, sem herti á afhend-
ingarskyldu embættismanna til þess — gerði öll embættisskjöl eldri en tuttugu
ára afhendingarskyld, — og hefur sú reglugerð gilt um safnið síðan.