Andvari - 01.10.1960, Blaðsíða 21

ANDVAHI
JÓN l>ORKELSSON ÞJÓÐSKJALAVÖRÐUR
211
saman, enda orðinn félaginu þungur baggi fjárhagslega, en byrjað í staðinn
að gefa út þrjú stórmerk heimildarrit um sögu og bókmenntir þjóðarinnar á
síðari öldum: „Bréfabók Guðbrands biskups Þorlákssonar", árið 1919, „Annála
1400—1800“, árið 1922, og „Kvæðasafn eftir íslenzka menn frá miðöldum og
síðari öldum“, sama ár. Tók Jón Þorkelsson sjálfur að sér útgáfu Bréfabókar-
innar og Kvæðasafnsins, þótt kominn væri á sjötugsaldur; varð þá að vísu
nokkurt hlé á útgáfu Fornbréfasafnsins, vegna örðugleika, sem á því voru, að
fá handrit til þess frá Kaupmannahöfn á árum heimsstyrjaldarinnar 1914—
1918 og fyrst eftir bana, svo að ekki varð sagt, að Bréfabókin legði honum, í
bili að minnsta kosti, neinar nýjar byrðar á herðar; en Kvæðasafnið hinsvegar
gamalt bugðarmál lians, sem hann hefur vænzt, að myndi ganga skafið, með
kunnugleik hans á íslenzkum miðaldakveðskap. En nú voru árin, sem eftir
voru, orðin fá; og afkastagetan og glöggskyggnin kannski ekki eins mikil og
áður. Flonum entist ekki aldur til að gefa út nema nokkurn hluta Bréfabókar-
innar og tvö allstór hefti Kvæðasafnsins. Féll það löngu síðar í hlut Páls Eggerts
Olasonar að ljúka „Bréfabók Guðbrands biskups Þorlákssonar", en við útgáfu
Kvæðasafnsins var alveg hætt, eftir að Sigurður Nordal hafði fyllt eitt bindi
þess fyrir Bókmenntafélagið. Sætti og útgáfa Jóns Þorkelssonar á því allharðri
og raunar rökstuddri gagnrýni hinna yngri fræðimanna, einkum Jóns Helga-
sonar, nú prófessors, sem síðar gaf sjálfur út „íslenzk miðaldakvæði" í Kaup-
mannahöfn, og gerði það af miklum lærdómi og myndarskap.
Það var á þessum síðustu æviárum Jóns Þorkelssonar, að þáverandi stjórnar-
völdum landsins hugkvæmdist að bæta fjárhag þess með því að leggja niður
embætti hans við þjóðskjalasafnið og gera það — skjalasafnið — að einskonar
deild í annari óskyldri stofnun, landsbókasafni. Lét stjórnin flytja frumvarp
til laga um þetta á alþingi árið 1919, það ár, sem Jón Þorkelsson varð sexfugur.
Það frumvarp var að vísu fellt í það sinn; og þótt það væri flutt á ný, nokkuð
breytt, árið 1923, síðasta árið, sem hann lifði, og gert að lögum árið eftir, að
bonum látnum, varð það, því betur, aldrei nema dauður bókstafur, enda löngu
síðar aftur úr lögum numið. En Jóni sárnaði það, segir Hannes Þorsteinsson,
sem þá var aðstoðarmaður hans við skjalasafnið og mátti því vel um þetta
vita, „að sjá starf sitt svo lítils metið af stjórn þessa lands", og „féll það þungt",
er hann l’rétti í banalegunni, að frumvarpið væri enn á ferð. Bar hann þessa
skapraun að vísu frá byrjun í hljóði; en í álitsgerð um frumvarpið benti bann
alþingi, strax árið 1919, hógværlega á það, að skjalasafn og bókasafn væri sitt
hvað; og „þó að mér hafi“, sagði hann, „á árabilinu 1899—1910, eftir hér um
bil ellefu ára starf, tekizt að mestu að safna saman í eina heild öllum skjala-
söfnum vorum og koma öllu skjalasafninu í það lag, að það sé nothæft . . .