Andvari - 01.10.1960, Blaðsíða 19

ANDVAHI
JÓN ÞORKELSSON ÞJÓÐSKJALAVÖRÐUR
209
sögu séra Jóns í Hítardal, enda stendur þessi útgáfa Jóns Þorkelssonar, að öllu
samanlögðu, öðrum verkurn lians að baki.
Enda þótt Jón Þorkelsson sæti á alþingi árið 1893 og væri skrifstofustjóri
alþingis á árunum 1901 — 1905, hafði hann sig lítið frammi í stjórnmálum
fyrst eftir að hann kom heim. Voru þó mikil tíðindi að gerast hér á landi á
þeim árum, heimastjórnin loksins að verða að veruleika, svo að langþráðum
áfanga sjálfstæðisbaráttunnar var þá náð. En er liarðar deilur hófust unr sam-
bandsmálið sumarið 1908, og sá ótti fór eins og eldur um landið, að með
„uppkasti" sambandslaganetndarinnar, sem þá sat á rökstólum í Kaupmanna-
höfn, væri verið að falla frá fornum landsréttindum og smeygja innlimunar-
fjötri á landið, fékk Jón Þorkelsson ekki lengur orða bundizt. Þeir Einar Arnórs-
son höfðu nokkru fyrr á árinu, þegar sambandsmálið var komið á dagskrá, gefið
út bók í félagi, um „Ríkisréttindi Islands“, þar sem birt voru flest þau skjöl
forn, frá og með „gamla sáttmála" til eiðanna í Kópavogi, sem Jón Sigurðsson
hafði á sínurn tíma vitnað til í baráttunni fyrir landsréttindum vorum; enda
„sumum af þessum skjölum . . . svo varið“, sögðu höfundarnir í formála, „að
þau ættu að vera kunn á hverju heimili í landinu, og gamla sáttmála ætti í
rauninni hvert mannsbarn hér á landi að kunna utanbókar eins og faðir vor“.
Varð bók þessi einskonar vopnabúr þeirra, sem risu gegn „uppkasti“ sambands-
laganefndarinnar sumarið 1908, enda lenti Jón Þorkelsson í hörðum blaðadeil-
urn út af henni, við tvo aðra af þekktustu fræðimönnum þjóðarinnar, þá Björn
M. Ólsen og Jón Jónsson (síðar Aðils), sem báðir voru á öndverðum rneið við
hann í átökunum um „uppkastið”. Stóð mikill styr um sambandsmálið allt þetta
sumar; en í kosningum, sem fram fóru um haustið og urðu einhverjar þær
hörðustu, sem háðar hafa verið á landi hér, unnu andstæðingar „uppkastsins”
algeran sigur. Var Jón Þorkelsson þá í kjöri fyrir þá í Reykjavík og kosinn
fyrsti þingmaður Reykvíkinga með miklum atkvæðamun. Sat hann hin storma-
sömu vetrarþing árin 1909 og 1911, og þótti skörungur þar, enda skeinuhættur
í umræðum. En lítill þótti árangur kosningasigursins árið 1908 verða á sviði
sambandsmálsins, enda guldu margir andstæðingar „uppkastsins" þess í næstu
kosningum, haustið 1911, þeirra á meðal Jón Þorkelsson, sem þá náði ekki
endurkosningu í Reykjavík. Sat hann eftir það ekki nema eitt þing, sumarið
1915, — þá konungkjörinn þingmaður. Mun sú upphefð hafa komið honum
óvænt, enda lítið kært sig um hana, þótt leiðast léti hann til að taka við henni,
lyrir tilmæli Einars vinar síns Arnórssonar, sem þá var ráðherra og þurfti að
fylla tölu hinna konungkjörnu á síðasta þinginu, sem þeir sátu hér á landi. —
Eftir það hafði Jón Þorkelsson ekki nein afskipti af stjórnmálum svo vitað sé.
14
L