Andvari - 01.01.1998, Blaðsíða 7

Frá ritstjóra
Hver er hlutur einstaklinga í framvindunni? Samkvæmt hinni rómantísku
söguskoðun voru það einstakir afburðamenn, foringjar í andlegum og verk-
legum efnum, sem kveiktu hugmyndir og vísuðu veginn. í seinni tíð hefur
þetta viðhorf þokað fyrir efnishyggju í anda marxismans sem lítur svo á að
efnahags- og atvinnuþróunin ráði öllu en hver einstaklingur sé ekki annað
en sprek á öldufaldi í úfnum sjó. í reynd hefur þessi söguskoðun aldrei náð
að festa rætur. í þeim ríkjum sem töldu sig byggja á grunni marxismans var
einmitt foringjadýrkun meiri en annars staðar og birtist hún m. a. í þeirri
afkáralegu mynd að líkami byltingarforingjans Leníns hefur verið hafður til
sýnis í Moskvu þau tæpu áttatíu ár sem liðin eru frá láti hans. Almenningur
þarf sína leiðtoga að tigna, lífs og liðna, enda er það mikilvægur hluti í nú-
tímastjórnmálum jafnt sem afþreyingariðnaði að halda persónugervingum
að fólki, „ímyndum“ eins og nú er sagt. Einatt virðist þó lítil innstæða að
baki slíkri manndýrkun.
Hugleiðingar af þessu tagi eiga heima í Andvara sem hefur ævinlega sýnt
sögu forustumanna þjóðarinnar sóma með því að rekja ævi þeirra og afrek
fyrir lesendum í löngum greinum. Allir menn eru að sjálfsögðu börn síns
tíma, háðir aðstæðum og andrúmslofti sem þeir ráða engu um. En maður-
inn er ekki aðeins leir mótaður af samfélaginu, hann á einnig þátt í að
skapa samfélagið. Og þar gildir engin jafnaðarstefna. Sumir hafa einfald-
lega meira til brunns að bera en allur fjöldinn, jafnvel snilligáfu, ráða yfir
afli til að orka á hugi samferðamanna, breyta hugsunarhætti þeirra og við-
horfum. Það er mælikvarði á víðsýni samfélagsins hvernig það tekur við
snillingum sínum, hvort það leyfir þeim að þroskast og neyta afls síns eða
reynir að troða þá niður. Hversdagsmönnum sem una sér best á flatneskj-
unni er tamt að líta á yfirburðamenn sem ógnun við sig og leitast við að
bregða fyrir þá fæti.
Fyrir þrjátíu árum skrifaði Bjarni Benediktsson forsætisráðherra: „í ann-
álum og raunar íslandssögu er tiltekinna ára oft minnst sem dánarára þessa
eða hins merkismannsins. Sennilega verður ársins 1968 þess vegna minnst
sem dánarárs Jónasar Jónssonar frá Hriflu. Svo mun fara hver sem dómur
sögunnar um Jónas að lokum verður, ef um hann verður nokkurn tíma