Andvari - 01.01.1998, Blaðsíða 90

88
ÁRMANN JAKOBSSON
ANDVARI
Guðmundur sprettur upp og gengur til dyra þannig að félagarnir verða
varir við og Jón víkur hæðnislega að honum. Pá svarar Guðmundur „hæg-
ur, en hiklaus“, heldur eina mikla tölu yfir Jóni og félögum og ávítar þá fyr-
ir virðingarleysi fyrir hinum miklu skáldum nítjándu aldar, Steingrími
Thorsteinssyni og Matthíasi. Hann sakar Jón um að aðhyllast sömu lífs-
skoðanir og þeir Wilde og Shaw:
Tilvitnanirnar finnast mér benda til þess að þér þyki ekki bara gaman að þeim, held-
ur hafir þú beinlínis í þér eitthvað af því sama og höfundarnir.
En það finnst Guðmundi fyrirlitlegt. Og Jón kemst ekkert að, Guðmundur
segir það sem hann vill segja og heldur burt sem sigurvegari.
Rétt er að taka fram að fyrir margra hluta sakir er frásögnin ótrúverðug.
Fæð Guðmundar í garð Jóns er auðsæ og á eflaust rætur sínar að rekja til
neikvæðra ritdóma Jóns um kvæði Hagalíns. Guðmundur Hagalín endur-
segir samræðurnar orðréttar fjórum áratugum síðar en þær áttu sér stað,
frásögnin öll er sem leikþáttur og sú hetja sem hann gerir sjálfan sig að
vinnur fullnaðarsigur. Engir eru nafngreindir í sögunni nema Jón Thorodd-
sen sem er löngu dáinn þegar frá er sagt og Hagalín því einn til frásagnar.
En frásögnin er sönn á sinn hátt, Guðmundur Hagalín segir það sem hann
hefði viljað sagt hafa og þau viðhorf sem Jón og félagar eru gerðir að full-
trúum fyrir hafa eflaust verið þeirra.
í Björnsbakaríi í Vallarstræti mætast nítjánda og tuttugasta öldin. Guð-
mundur Hagalín talar fyrir hönd nítjándu aldarinnar, hinnar mórölsku og
siðavöndu aldar þegar skáld ýmist hylltu hið fagra eða lýstu hinu ljóta á
raunsæjan hátt, settu „problemer under debat“ að kröfu Georgs Brandesar
til að bæta heiminn. Hann er laus við efann sem síðar setti svip sinn á
skáldskap byltingarmanna og raunar afdráttarlausari en flest skáld nítjándu
aldar í greinarmun sínum á réttu og röngu, góðu og illu. Frásögn hans er
enda lituð af djúpri sannfæringu um að hann hafi á réttu að standa og við-
horf hans haldi gildi sínu.
Sú öld sem var að hefjast var á hinn bóginn öldin þegar sannleikurinn
vék fyrir efanum. Á tuttugustu öldinni var engin alvara nema skopið og
ekkert var skoplegt nema alvaran. í íslenskum bókmenntum varð þetta öld
Halldórs Laxness en skáldsögur hans einkennast af þversögnum og fjar-
veru endanlegra lausna.2 Fá íslensk sagnaskáld á öldinni eru ólíkari en
Halldór og Guðmundur Hagalín. En ef hann hefði lifað hefði hún getað
orðið öld Jóns Thoroddsens sem sat á frumstæðu kaffihúsi í Vallarstræti og
vitnaði í Oscar Wilde og mat hártoganakennda orðaleiki hans meira en hin
djúptæku og eilífu sannindi Biblíunnar og rómantískra skálda nítjándu ald-
arinnar.
Prátt fyrir að eftir Jón liggi aðeins Flugur og leikritið María Magdalena