Andvari - 01.01.1998, Blaðsíða 118

116
KRISTJÁN B. JÓNASSON
ANDVARI
ar miðlunarforma. Sveitin getur ekki staðið á sannfærandi hátt fyrir náttúr-
una, einfaldlega vegna þess að tæknin hefur þegar haldið innreið sína inn í
hana, þjóðvegurinn færir bílinn mitt inn í þetta óspjallaða rými og breytir
öllum aðstæðum. Sveitin er fremur samsafn menja um samfélagsform sem
byggir á frumstæðri landbúnaðartækni, frumstæðum samgöngum og ein-
földu lífi, gagnabanki sem geymir „minni“ gamla samfélagsins. Til að geta
tryggt heilindi fólks, vissu þess um að það sé enn eitt með umhverfi sínu og
að ekkert geti raskað jafnvæginu þarna á milli, hafa upplýsingar verið
skráðar í náttúruna sem hægt er að kalla fram hvenær sem nauðsyn er á að
styrkja tengsl sjálfsins og þess sem það skilgreinir sig út frá. Náttúran verð-
ur að skrásetningartæki. Hún gegnir því hlutverki að vera afþrykking at-
burða og geymsla fyrir þá og úr skauti hennar kallar Ólafur fram fortíðina
eða lífheildina með því að leggja við hlustir í morgunkyrrðinni:
í kyrrðinni heyrði hann niðinn, sem alltaf umlukti hann í logni eins og núna, hlýlegur
og lágróma en ekki æstur og hraður eins og í vatnavöxtum á vorin, eða dúandi af
kvaki fugla í gróandanum eða þungorður forboði harðra veðra þegar landið var freð-
ið og hvítt á veturna, en allt að einu samróma þeim þúsund röddum byggðarinnar
[skál. KBJ] sem stöðugt töluðu til hans frá læk, holti og lyngmó (bls. 6-7).
Náttúruleg fyrirbæri eins og lækur, holt og lyngmór eru ekki í textanum á
forsendum náttúrunnar, heldur er Ólafur einskonar móttökustöð fyrir boð
„byggðarinnar“ sem send eru í gegnum náttúruna. Náttúran sem líffræði-
legt eða vistfræðilegt fyrirbæri geymir sögu sveitasamfélags sem „efnisger-
ist“, ef svo má að orði komast, í náttúrunni. Náttúran talar ekki til manns-
ins sem slík, heldur sem vettvangur sögulegs tilverugrundvallar hans.
Breytingar á landbúnaðarframleiðslunni hljóta því óhjákvæmilega að raska
þessu jafnvægi manns og hefðar, manns og sögu. En Ólafur er að deyja og
lesandinn veit (ekki síst ef hann veit af raunverulegri stöðu landbúnaðarins
á ritunartíma sögunnar) að með honum deyr þessi sögulega náttúruheild.
Það er verið að kveðja skrásetningu sögunnar og samfélagsins í gegnum
náttúruna. Raddirnar sem þar tala verða aðeins numdar undir rökkvuðum
morgunhimni af manni sem eytt hefur ævinni við að hlusta á þær og ráða í
fínlega merkingu þeirra. Um leið og þessi túlkandi hverfur af sjónarsviðinu
þagna þær fyrir fullt og allt og fá ekki að hljóma nema sem daufur endur-
ómur í texta skrásetjarans, skrásetjara prenttækninnar. Skrásetjarinn er að
festa það á blað sem náttúran sagði horfnu samfélagi sem sá í henni menjar
og spor alls þess sem það hafði lifað, en þetta tungumál sögunnar er nú að-
eins til sem texti, ekki sem „lifuð heild“. Upplýsingarnar sem hún geymir
eru bundnar ákveðnu skipulagi sem er svo viðkvæmt að þegar búið er að
breyta ásýnd náttúrunnar er ekki lengur hægt að kalla þær fram. Um leið
og nútímavæðingin þurrkar minnið út úr náttúrunni þurrkar hún burt sjálf