Andvari - 01.01.1998, Blaðsíða 108

106
KRISTJÁN B. JÓNASSON
ANDVARI
og hugarfar íslendinga breyttist um miðja öldina birtast hvað ljósast í lýs-
ingum hans á því hvernig gögn voru skrásett og þeim miðlað. Hvernig fólk
tengdi sig umhverfi, sögu, samfélagi og sjálfu sér með hjálp skrásetningar
og miðlunar.
Um það leyti sem skáldsögurnar sem hér verður fjallað um, Sjötíu og níu
af stöðinni (1955) og Land og synir (1963), komu út hafði rafvædd miðl-
unartækni haldið innreið sína á nærri hvert byggt ból á íslandi. Jafnvel
þar sem ekki hafði enn verið lagt rafmagn höfðu menn þó síma og
rafhlöðuknúið útvarpstæki. Þetta virðast fremur meinlaus tæki á nútíma-
mælikvarða, en verkan þeirra var í grundvallaratriðum frábrugðin þeim
boðskiptatækjum sem byggðu á prentun, skrift og pappír og almenn notk-
un þeirra hafði mikil áhrif á hvernig fólk skildi stöðu sína í heiminum
og hvernig það hafði samskipti við aðra, þótt þá sem nú hafi flestir hneigst
til að gera lítið úr breytingunum. Nú við aldarlok hefur rafvædd miðl-
unartækni gegnsýrt allt umhverfi okkar og skilgreinir í æ ríkari mæli
tengsl manna og kvenna við umheiminn, skynjun þeirra og sjálfsskilning,
en enn sem fyrr er eins og flestir telji hin rafvæddu tæki heima í stofu
vera jafngömul hjólinu og álíka sjálfsögð og það.3 Hins vegar má sjá að í
skáldsögum Indriða G. Þorsteinssonar er skýr vitund um að þessi tæki
séu ekki gjafir guðs frá árdögum alheims, heldur menningarlegar afurðir,
afleiðing af sögulegum kröftum og að með því að innleiða þau breytist
samfélagið - tæknin hafi óhjákvæmileg áhrif á það og á fólkið sem það
byggir.
Það er í sjálfu sér afar lítill munur á því hvað boðskiptakerfi prentverks-
ins og hinum rafrænu miðlum er ætlað að gera. Bæði bókin og ritsíminn
bera boð frá sendanda til viðtakanda sem síðan eru túlkuð út frá meira eða
minna flóknum táknlyklum eða með hliðsjón af menningarlegu samhengi
sem gerir mismiklar skilningskröfur til þeirra sem fá boðin í hendur eða
senda þau. En miðillinn sjálfur setur málsaðila í stellingar sem ekki eru
sambærilegar.4 Rafrænir miðlar tengja viðtakandann umsvifalaust við rödd,
mynd eða texta og stefna þannig að samsemd boðs og boðleiðar. Þessa til-
finningu þekkja allir sjónvarpsáhorfendur. Það tekur jafnlangan tíma að
senda upplýsingarnar og það tekur að nema þær og við það virðast boðin
renna saman við miðilinn, boðin hneigjast til að hafa litla eða enga vísun út
fyrir það staðbundna og afmarkaða samhengi sem þau birtast í. Þess vegna
virðist líka svo oft sem nútímaboðskipti byggist á því einu að senda út boð
til þess eins að senda út boð, upplýsingarnar séu til þess eins að tryggja að
boðleiðin haldist opin. Þessi síbylja boðanna með hjálp rafmagns er megin-
einkenni boðskipta á síðari hluta tuttugustu aldar.
Hins vegar eru boðflutningar með bókum á allan hátt seinvirkari og
hæfnin sem viðtakandi verður að hafa til að nema upplýsingarnar miklu