Andvari - 01.01.1998, Blaðsíða 129

andvari
RÖDD ÚR HÁTALARA - SKILABOÐ í TÓTTARVEGG
127
tveggja skáldsagna sinna í þeim skáldsögum sem á eftir komu, Þjófiir í Paradís (1967)
og Norðan við stríð (1971). í stað gagnrýni og innsæis í félagslega þætti búferlaflutn-
inganna sé þar komin afturhaldssemi sem skrifi þjóðfélagsbreytingar og hreyfiafl þeirra
á reikning óumflýjanlegs eðlis eða afla sem eru manninum óviðráðanleg. Hafi fyrstu
tvær sögurnar tjáð „sársauka þess sem verður að yfirgefa líf sem á sér ekki lengur efna-
legar forsendur" (bls. 129), bóli í síðari sögunum ekkert á „örvæntingu yfir lífskjörunum
í sveitinni og framtíðarhorfum búskaparins“ (bls. 131). Sveitin er draumaland án gagn-
rýnins mótvægis borgarinnar og því verði hún „fölsk“. Gefi maður sér þær forsendur,
líkt og Vésteinn virðist gera, að bókmenntir séu skrifaðar til að bera vitni um stolta
framsókn Mannsins og beri að skoðast út frá þeim mælikvarða, eru þessar niðurstöður
réttar og margt í ábendingum hans er að sönnu rétt. Hins vegar skekkir það eilítið
myndina að Unglingsvetur (1979) er síður en svo þessu marki brenndur, sveitin er horfin
og búin og lífið á mölinni er undirselt harðneskjulegu markaðssiðferði sem skoðað er í
fremur neikvæðu ljósi en hitt. Munurinn á Landi og sonum og Þjófi í Paradís er einnig
ekki eins mikill og Vésteinn lætur að liggja. í báðum bókum er leitast við að úthýsa
nútímavæðingunni til að betra sé að skoða samskiptaform, upplýsingamiðlun og vinnu-
heim horfins dreifbýlisheims, til að betra sé að lýsa heimi fortíðarinnar. Helsti munur-
inn er sá að í seinni bókinni er skrefið stigið til fulls. Par sprettur Arkadía fram fullsköp-
uð. Báðar bækurnar byggja á táknlegri lýsingu en ekki eiginlegu raunsæi. Þess vegna er
Sjötíu og níu afstöðinni líka eina raunverulega samtímasaga Indriða G. Porsteinssonar.
Einnig er athyglisvert að lesa „fyrstu viðbrögð“ Ólafs Jónssonar við sögum Indriða.
Margt af því sem hér er sagt er ekki annað en tilraun til að dýpka það sem hann kom
auga á þegar við útkomu bókanna. Sjá: Ólafur Jónsson: Líka líf. Reykjavík 1979, bls.
18-33.
1E Njörður P. Njarðvík, bls. 45.
12. Njörður P. Njarðvík, bls. 42.
13. Sjá Ásgeir Sigurgestsson: Áfram veginn. . . Saga bifreiðaviðgerða og Félags bifvélavirkja
á síðari hluta aldarinnar. (Safn til Iðnsögu íslendinga 3B) Reykjavík 1991, bls. 30. Árni
G. Eylands: Búvélar og rœktun. Reykjavík 1950. Sem og: Árni G. Eylands: Skurðgröfur
Vélasjóðs 1942-1966. Reykjavík 1967. Þess má til gamans geta að Árni G. Eylands var
líka skáld og í kvæðum hans frá sjötta áratugnum er mikið fjallað um þau undur sem
vélvæðing sveitanna hafði komið í kring; þetta voru lofkvæði um ný grasafbrigði, tilbú-
inn áburð og súgþurrkun. Sjá ljóðabókina Gróður. Reykjavík 1958.
14. Magnús S. Magnússon: „Efnahagsþróun á íslandi 1880-1990“. íslensk þjóðfélagsþróun
1880-1990, ritstj. Guðmundur Hálfdanarson og Svanur Kristjánsson. Reykjavík 1993,
bls. 151.
15. Magnús S. Magnússon, bls. 145.
16. Magnús S. Magnússon, bls. 146.
17. Bandaríski fræðimaðurinn Leo Marx greinir í riti sínu um þróun myndmáls hjarðbók-
mennta á síðustu öldum, The Machine in the Garden. Technology and the Pastoral ldeal
in America. New York 1964, hvernig tilkoma vélarinnar breytir samspili siðmenningar
og óbrotinna lifnaðarhátta í hjarðskáldskaparhefðinni. Um leið og vélin ræðst inn í nátt-
úruna verða markalínur menningar og náttúru sífellt flóknari og margbreytilegri. Lest
sem brunar gegnum „óspillt“ landslag tengir náttúru og siðmenningu á allt annan hátt
en þegar dreifbýli og þéttbýli er stillt upp hvoru gegnt öðru.
18. Jonathan Bate: Romantic Ecology: Wordsworth and the Environmental Tradition.
London & New York 1991.
19- Sjá klassískt rit „föður“ upplýsingafræðinnar og helsta lærisveins hans: Claude E.