Andvari - 01.01.1998, Blaðsíða 68

66
PÁLL VALSSON
ANDVARI
sögnum.“15 Tómas hafði ríka þörf til að gagnrýna bæði veraldleg sem geist-
leg yfirvöld, segja þeim til syndanna ef þurfti og lítur raunar á það sem sitt
hlutverk. Málflutningur hans er í góðu samræmi við þróunina í Evrópu þar
sem farið er að boða frjáls skoðanaskipti í andstöðu við öll hin miklu og
ströngu höft sem ríktu á þessu sviði, t.d. í Danmörku þar sem ritskoðunar-
lög voru með þeim ströngustu sem þekktust. í Kaupmannahöfn sat opinber
ritskoðari konungs, hinn harði og ósveigjanlegi Christian Reiersen og fór
yfir allt prentað mál, þar á meðal Fjölni. Fjölnismenn gerðu sér auðvitað
grein fyrir þessu og á einum stað segir Jónas í bréfi í gamni að Reiersen
hljóti að verða bumbult þegar hann lesi um óróaandann í Fjölni.16 Fjölnir
rís að hluta á þessari frelsisbylgju, og því finnst Tómasi einboðið að Fjölnir
verði að geta tekið gagnrýni af reisn og víðsýni. Honum líkar t.d. illa tónn-
inn í lítilli klausu aftast í öðru ári Fjölnis, þar sem farið er háðsorðum um
Sunnanpóstinn og mótmælir því: „ég prótestera hreint á móti að brúkuð
séu. . . nokkurstaðar bituryrði, þar sem ekki er auðsjáanlega illskufullur til-
gangur.“17 Tómasi finnst til dæmis að þeir ættu að vera þakklátir fyrir ítar-
lega gagnrýni Sendibréfs Eiríks Borgfirðings, þ.e. Eiríks Sverrissonar sýslu-
manns, sem birtist í Sunnanpóstinum, því hún sé ekki skrifuð af illgirni
heldur heiðarleika, þótt víða gæti misskilnings og rangtúlkunar.
í þessari nefndu klausu í lok Fjölnis, sem ber öll merki lagsbræðranna
Jónasar og Konráðs, er talað um að Fjölnir hafi bakað sér óvináttu sumra
manna og fengið ort um sig níð, en þeir kjósi að eiga ekki orðastað við
„óvitra menn“. Hins vegar ætli þeir sér að svara „borgfirska vinnumannin-
um“ (Eiríki sýslumanni) því það líti út fyrir að hann sé „óheimskur og
sæmilega vel að sjer, eptir því sem gjera er um þá sem ekki eru til menta
settir - jafnvel þó við þekkjum vinnumenn sem hefðu gjetað tekið saman
betra brjef.“18 Hann hafi þó misskilið herfilega „formálann og litla kvæðið,“
(þ.e. ísland farsælda frón) en verst sé þó hvað hann sé langt á eftir tíman-
um! Þeir prenta líka lítið mottó fremst í Fjölni þar sem þeir segjast munu
fylgja sannleikanum „þó hann kinni að baka okkur mótmæli og óvináttu
sumra manna.“19 Jónas og Konráð stilla sér upp með heldur hrokafullum
hætti sem málsvarar sannleikans. Annað ár Fjölnis hefst því og endar í her-
skáum og stríðshvetjandi tóni.
Fjölnir varð því aldrei það víðsýna umburðarlynda menningarrit sem til
stóð. Ritdómur Jónasar og ýmis skrif Konráðs gera það að stríðsriti í nei-
kvæðum skilningi með almenningi og eftir það varð ekki aftur snúið og
þeir slíta félag sitt. Með sama hætti og segja má að Jónas hafi með dómnum
skrifað undir dánarvottorð Fjölnis þá urðu orð hans Sigurði Breiðfjörð dýr-
keypt á stað og stund. Þau fyrirheit um breyttar áherslur og nýsköpun sem
Númarímur höfðu gefið gufa eiginlega upp. Eftir ritdóm Jónasar er eins og
Breiðfjörð missi fótanna. Hann fer að víkja illu að Fjölni í tíma og ótíma,