Andvari - 01.01.1998, Síða 112

110
KRISTJÁN B. JÓNASSON
ANDVARI
her eða ofvöxt borgarlífs á gelgjuskeiði, heldur við landið, kreppuna,
mæðiveiki og úrræðaleysi til sjálfsbjargar.“n En Land og synir er samt að
áliti Njarðar aðeins ný útgáfa þess sem sagt er frá í Sjötíu og níu afstöðinni.
Einnig þar sé rakin „harmsaga ungs manns - og þjóðar - sem gengur óvið-
búinn á vald ókunnrar veraldar.“12 Andstæða sveitar og borgar er túlkuð
sem andstæða sakleysis og sektar. Njörður leggur í hana „edenískan“ skiln-
ing sem grundvallast á algerum aðskilnaði arkadískrar sveitar og borgar
sem hefur verið spillt af her, fé og hlutgervingu. Þegar hann gerir Ragnar,
aðalsöguhetju Sjötíu og níu á stöðinni, að „tákni fyrir þjóðina“ undirstrikar
hann að í honum birtist „fall“ þjóðarinnar frá sakleysi bændasamfélagsins
til borgar sem mettuð er af áhrifum bandarísks fjármagns og bandarísks
herliðs. Hann skilur andstæðu sveitar og borgar sem táknmynd ofbeldis-
fulls rofs í lífkeðju kynslóðanna sem er enn sársaukafyllri fyrir þá sök að
það er knúið fram af erlendu hervaldi. Innvígsla sveitamannsins í þéttbýlis-
skipulagið er harðneskjuleg og svo afgerandi að úr borginni liggur engin
leið til baka. Til að verða nútímamaður verður hann að gangast undir sárs-
aukafulla aðgerð þar sem líkami hans og hugur er beygður undir vinnuaga
og hugarfar borgar og alþjóðlegs efnahags- og hernaðarbatterís. Upp-
runinn er bældur til að hægt sé að aðlaga sig starfsvettvangi nútímans en
hann snýr aftur og heldur áfram að leita á menn eins og Ragnar Sigurðsson
uns hann að endingu leiðir þá til lokafundar við sig, lokafundar sem aðeins
getur endað með dauða. Peir verða að deyja „inn í landið“ eins og Njörður
kemst að orði.
I túlkun sinni endurframleiðir og stigmagnar Njörður fyrrgreindar and-
stæður borgar og sveitar. Lestur hans dregur fram hve afgerandi þessir
heimar urðu að vera til að hægt væri að sýna muninn á því sem þeir stóðu
fyrir á sannfærandi hátt og afhjúpar þar með að þegar Land og synir komu
út árið 1963 voru þessar andstæður langt í frá jafnskýrar og þær höfðu ver-
ið á fjórða og fimmta áratugnum. Til að andstæða sveitar og borgar yrði
trúverðug varð að færa hana aftur um tvo áratugi. Borgin sem lesendur
höfðu fyrir framan nefið á sér þegar bókin kom út var borg viðreisnarár-
anna og það er í raun þessi borgarmynd sem sveit textans stendur and-
spænis (þótt borginni sé reyndar hvergi lýst í Landi og sonum). Andstæða
sveitar og borgar í Landi og sonum var í raun andstæða Reykjavíkur við-
reisnaráranna og sveitar kreppuáranna. Það var þrjátíu ára sögulegt mis-
gengi á milli þessara tveggja höfuðskauta, þrjátíu ár sem voru einhver þau
afdrifaríkustu í íslandssögunni. Það virtist ekki lengur hægt að lýsa nútíma-
væðingunni sem samtímasögu, jafnvel þótt (og kannski vegna þess að) nú-
tímasveitin einkenndist æ meira af sömu nútímavæðingu og borgin hafði
verið ein um að státa af áður. Þegar nánar var að gætt var andstæðan
gamalkunn andstæða náttúru og tækni, en ekki borgar og sveitar, þótt mis-