Andvari - 01.01.2001, Page 161

ANDVARI
„SAMFERÐAMENN MÍNIR MEGA FYLKJAST UM MIG OG HLÝÐA Á JÁTNINGAR MÍNAR“
159
sama titilinum. Játningar Ágústínusar kirkjuföður (354-430) komu út í byrj-
un fimmtu aldar (ritaðar á árunum 397—401) og Játningar Jean-Jaques
Rousseau (1712-1778) komu út í tvennu lagi eftir andlát hans, nánar tiltekið
1781 og 1789 (höfundur lauk verkinu 1765). Verk Ágústínusar er talið marka
upphaf hinnar trúarlegu játningasögu en verk Rousseau hins vegar upphaf
hinnar veraldlegu sjálfsævisögu. Áhrif beggja verkanna á síðari tíma bók-
menntir eru gríðarlega mikil og má í raun segja að með Játningunum (hér er
átt við bæði verkin) verði til ákveðnar formgerðir sem sjálfsævisagnahöfund-
ar tóku sér til fyrirmyndar næstu aldimar.
Með Játningum sínum vildi Ágústínus gefa gott fordæmi; hann segir frá
því hvemig hann frelsaðist til kristinnar trúar og lýsir leið sinni um villustigu
trúleysis og rangrar breytni. Hann vill með verkinu verða öðrum til eftir-
breytni og láta þannig gott af sér leiða í þágu trúarinnar. Öðrum þræði vill
hann semja Guði lofgjörð, játa honum syndir sínar og lýsa yfir trú sinni.
Samkvæmt því beinir hann máli sínu beint til Guðs. Verkið er að mörgu leyti
frábrugðið sjálfsævisögum eins og við þekkjum þær í dag en engu að síður
markar það tímamót og er umbyltingarkraftur þess fyrst og fremst talinn fel-
ast í þeirri staðreynd að í verkinu megi í fyrsta sinn sjá innra líf höfundar gert
að miðju og uppsprettu textans.1
Rousseau hafði önnur markmið í huga þegar hann hóf að festa ævi sína á
blað. í inngangsorðum verksins áréttar hann að hann sé einstakur og engum
öðrum líkur. Saga hans er því ekki dæmi um mannlega hegðun öðrum til eft-
irbreytni heldur er hún þvert á móti einstök frásögn af einstökum manni
skrifuð í þeim tilgangi að leiðrétta rangfærslur og mistúlkanir óvildarmanna
hans og rétta hlut hans í samfélaginu. Verkið er varnarrit samið í þeim til-
gangi að halda fram ákveðinni mynd af höfundinum handa eftirlifendum og
ófæddum kynslóðum. Þetta kemur skýrt fram í upphafi verksins:
Ég hef ákveðið að takast á hendur verkefni sem á sér ekkert fordæmi og sem mun, þegar
því er lokið, ekki verða endurtekið. Tilgangur minn er að draga upp fyrir aðra menn
mannlýsingu sem mun að öllu leyti bera sönnu eðli vitni, og maðurinn sem ég mun lýsa
er ég sjálfur.
Ég, einn. Ég þekki mitt eigið hjartalag og ég ber skynbragð á náunga minn. En ég er
ólíkur öllum öðrum sem ég hef nokkum tíma hitt; ég fullyrði jafnvel að enginn mér líkur
fyrirfinnist í allri veröldinni. Ég er kannski ekki betur gerður en hver annar, en að
minnsta kosti er ég öðru vísi. Um það hvort náttúrunni fórst það vel eða illa úr hendi
þegar hún felldi mig í það form sem hefur skapað mig verður aðeins hægt að dæma eftir
lestur bókar minnar.
Þegar blásið er í lúðra á dómsdegi mun ég stíga fram með þessa bók í hönd og mæta
skapara mínum með þessum orðum: „Hér eru gjörðir mínar, það sem ég hugsaði, það
sem ég var: Ég hef sagt frá hinu góða og hinu illa af sömu hreinskilni. Ég leyndi ekki
því slæma og ég jók engu við það góða. Hafi ég fyrir einhverja tilviljun fært í stílinn eða
fegrað líf mitt hefur það aðeins verið gjört til að fylla upp í eyður í minni mínu. Vera
kann að ég hafí lýst einhverju sem staðreynd sem aðeins er byggt á líkum, en ég reyndi