Andvari - 01.01.2001, Side 167

ANDVARI
„SAMFERÐAMENN MÍNIR MEGA FYLKJAST UM MIG OG HLÝÐA Á JÁTNINGAR MÍNAR“
165
Lokaorð tilvitnunarinnar eru frá Matthíasi sjálfum og í þeim kristallast sá
vandi sem hann átti við að glíma og um leið sá vandi sem allir þeir sem
hyggjast gera grein fyrir ævi sinni á bók hljóta að standa frammi fyrir. En þeir
eru í minnihluta höfundamir sem draga þennan vanda fram í verkinu um leið
og þeir reyna að sigrast á honum.
IV
Allar þær sögur sem nefndar hafa verið hér að framan eru verk karlmanna og
þegar litið er á þróun sjálfsævisagnaritunar kvenna blasir að sjálfsögðu nokk-
uð önnur mynd við. A síðustu áratugum hafa rannsóknir á sjálfsævisögum
kvenna færst mjög í vöxt erlendis og hér á landi hafa nýlega komið út tvær
fræðibækur sem lúta sérstaklega að þessu umfjöllunarefni. Arið 1997 gaf
Ragnhildur Richter út bókina Lafað í röndinni á mannfélaginu. Um sjálfs-
œvisögur kvenna20, þar sem hún fjallar um fyrstu sjálfsævisögur íslenskra
kvenna. Ári síðar kom út bók Sigþrúðar Gunnarsdóttur Fjósakona fór út í
heim þar sem meðal annars er fjallað um sjálfsævisagnahefð kvenna þótt
meginumfjöllunarefnið séu ferðabækur Önnu frá Moldnúpi. Þær Ragnhildur
og Sigþrúður benda báðar á að sjálfsævisögur kvenna falli illa að þeim skil-
greiningum á bókmenntagreininni sem ég hef rakið hér að framan. Hefð-
bundnar skilgreiningar miðast við verk karlmanna, hvort sem um er að ræða
sjálfsævisögur eða aðrar bókmenntategundir. Ragnhildur bendir á að sjálfs-
ævisögur kvenna hafi staðið utan rannsóknarsögu fræðimanna á bókmennta-
greininni lengi vel og Sigþrúður orðar það þannig:
Sjálfsævisöguleg skrif kvenna sem féllu ekki að skilgreiningunni voru ekki talin sjálfs-
ævisögur. [...] Sýnt hefur verið fram á að konur tjá sjálf sitt og segja frá lífi sínu með
allt öðrum hætti en hefðin gerir ráð fyrir og því er þörf á nýjum skilgreiningum á hefð-
inni, nýjum og víðari ramma utan um bókmenntagreinina.21
Fyrsta þekkta sjálfsævisagan eftir konu er saga heilagrar Teresu (1515-
1582), sem var nunna af reglu Karmelítasystra og skrifaði nokkur verk um
trúarlega köllun sína og kristilegt starf sitt og sýnir. Fleiri sjálfsævisögur
kvenna hafa varðveist frá sautjándu og átjándu öld og er yfirleitt um trúar-
legar frásagnir að ræða. Vera kann að formgerð Játninga Ágústínusar sé
þessum kvenhöfundum að einhverju leyti fyrirmynd og ekki er ólíklegt að á
meðan konurnar héldu sig við trúarleg efni hafi ekki verið amast við skrifum
þeirra.
Fyrsta sjálfsævisaga íslenskrar konu, Frá myrkri til Ijóss eftir Ólafíu
Jóhannsdóttur, sem kom út árið 1925 er skrifuð inn í þessa hefð. Saga Ólafíu
er fyrst og fremst frásögn af trúarlegri reynslu og frelsun. Ólafía fjallar um