Andvari - 01.01.2007, Side 108

106
HJALTI HUGASON
ANDVARI
freistandi væri að mæra í œruminningu. Til greina kæmi að rita um hann
starfssögu. Framlag hans er þó helst að finna á hinu andlega sviði á vettvangi
bókmennta, guðfræði og kirkjumála. Því lægi beinna við að rita hugmynda-
sögulega œvisögu. Vegna persónuleikans og lífs- ef ekki sálarháskans sem sr.
Matthías lifði iðulega væri freistandi að fá um hann sálarfrœðilega og ekki
síður „exístensíella“ ævisögu. Þá býður efniviðurinn upp á skáldleg efnistök
af hálfu ævisöguritara þótt slíks sé tæpast þörf svo ævintýralegt sem lífs-
hlaupið varð. Þórunni Erlu Valdimarsdóttur hefur því svo sannarlega verið
vandi á höndum þegar hún hóf hið mikla starf sitt að endurskapa sr. Matthías
fyrir fyrstu kynslóðir 21. aldar en þrátt fyrir nýjungagirni sína verður hann
að teljast 19. aldar maður. Svipuðu máli gegnir raunar um sr. Matthías sjálfan
þegar hann hóf að efna í Sögukaflana þótt hann hafi eðli máls samkvæmt
síður velt fyrir sér flokkunarfræðum í þessu efni. Verður þó fyrst leitast við
að finna riti hans stað í fyrrgreindum flokkum.
Sr. Matthías hugleiddi að rita skáldœvisögu og hefði þá gerst brautryðjandi
í því efni.31 Hann afréð þó að fara aðra leið og lýsir markmiðum sínum svo:
Tilgangur minn er yfirleitt þessi: að reyna eftir minni og megni að skýra fyrir niðjum
mínum og vinum uppruna minn og andlegan vöxt úr óviti bernskunnar, lunderni mitt og
innri (og að nokkru leyti) ytri kjör, svo og samband mitt og viðskifti við umheiminn.32
[Leturbr. HH]
Með þessu móti vildi hann varpa skýrara ljósi á andlegt líf sitt en önnur ritverk
hans gátu gert og hnekkja dómi samtíma síns um sig sem hann taldi ekki rétt-
látan. Sögukaflarnir eru því í senn sjálfskönnun, sjálfssköpun og varnarrit eða
ímyndarsmíð.33 í ljósi þessa virðist rétt að líta fyrst og fremst á Sögukaflana
sem sálarfrœðilega og að nokkru leyti hugmyndasögulega ævisögu.
Þegar kemur að því að flokka hið mikla rit Upp á Sigurhæðir verður erf-
itt um vik. Ljóst er að Þórunn ætlar sér að vera virkur þátttakandi í þeirri
sögu sem hún segir í bókinni. Það kemur þó ekki í veg fyrir að hún sé einnig
fræðileg og greinandi. Sú saga sem sögð er af ævi sr. Matthíasar er allt í senn
dramatísk, hlutlæg og túlkandi. Þórunn hefur það einnig að markmiði að sam-
eina „vandaða fræðilega sannleiksleit“ og „bókmenntalegt skemmtigildi“.34
Þar fyrir gengur hún ekki svo langt í áherslu sinni á síðari þáttinn að úr verði
skáldsöguleg œvisaga. Hér er fremur um sagnfrœðilega ævisögu að ræða. Þá
er ljóst að við ritun bókarinnar hefur Þórunn forðast að rita æruminningu en
meðan á verkinu stóð lýsti hún því svo:
Ævisagan afhelgar Matthías en gerir hann um leið mannlegri og þar með fallegri. Það
er mikilvægt vegna þess hve stórt hlutverk hann hefur sem höfundur þjóðsöngs og
nokkurrra vinsælustu sálma okkar að lífga hann þannig að skýr mynd af honum nái til
eldri og yngri kynslóða.35