Andvari - 01.01.2007, Side 111

andvari
AÐ ENDURSKAPA EINSTAKLING
109
Matthías aðhylltist lífið út frjálsan kristindóm í anda Channings [William Ellery
(1780-1842) bandarískur únitari] og Schleiermachers [Friedrich D. E (1768-1834)
prófessor í Berlín einn af upphafsmönnum nýrétttrúnaðar 19. aldar]. Biblíuna taldi
hann dýrmætustu bók fornaldarinnar, fulla af fögrum dæmum um háfleygustu speki,
en „mannaverk“. Undir lokin á lífi sínu segist hann bundnari við gömlu guðfræðina en
margir haldi því trúin á guðdómleik hins upprisna sé forsenda kirkjulegs kristindóms.
Honum nægði hvorki nýja guðfræðin þýska né enski únítarisminn, yngri „könnuðir
trúfræðinnar" hafi ekki náð að verða lærifeður hans. Nýguðfræðina fannst honum vanta
„sál, sannfæringu og heilagan anda“, en þó væri hún nauðsynlegt upphaf endurskoðunar
sem ætti eftir að verða verk margra kynslóða. Matthías trúði á „eitthvert framhald lífs
vors og meðvitundar og vonaðist eftir stoð fyrir „vorn hruma kristindóm“ í hreyfingu
spíritismans en vildi þó ráða til varúðar með dulræn efni.54
Hér er látið að því liggja að hjá sr. Matthíasi hafi fléttast saman ný og gömul
guðfræði, að hann hafi haldið í það gamla og treyst því en bundið vonir við
hið nýja þótt hann teldi margt mega að því finna. í þessu þarf ekki að gæta
lífsuppgjörs gamals manns sem snúið hefur baki við flestu sem á fjörurnar
hefur rekið á langri ævi og horfið aftur til upphafsins. Það er líklegra að nýja
°g gamla guðfræðin hafi á flestum skeiðum ævinnar lifað hlið við hlið í hug
°g hjarta sr. Matthíasar í skáldlegu flæði og það hafi öðru fremur valdið
þeirri tilfinningalegu spennu sem virðist mega lesa út úr guðfræði hans á
tímabilum.
Af því sem hér hefur verið sagt er ljóst að sr. Matthías lifði og hrærðist í
deiglu samtíðar sinnar þegar trú og vísindi tókust á og helstu hugsuðir kristn-
innar glímdu við þá spurningu hvernig trúararfinum yrði best borgið til nýrrar
aldar. Sú spurning verður óneitanlega ágeng hvort sr. Matthías hafi gengið til
þeirrar glímu af kaldri rökhugsun fræðimanns sem yfirvegað tók afstöðu til
stefna og strauma samtíma síns eða hvort finna megi hjá honum sama grunn-
tón og í skáldskapnum. Margt bendir til þess að svo hafi verið. Dr. Gunnar
Kristjánsson hefur t.d. bent á að sr. Matthías hafi „sem listamaður leitast ...
við að búa manninum athvarf í háskalegum heimi“ hvort sem var í kveðskap
sínum eða guðfræði.55 Sigurður Nordal prófessor er inni á svipuðum brautum
þegar hann segir að trú sr. Matthíasar verði ekki skilin „nema í sambandi við
naannúð hans“.56 Trúarleg leit sr. Matthíasar sem stöðugt beindist að einfald-
leika - hinu einfalda og þar með sanna - kann því fremur að hafa verið frjálst
flæði tilfinninga sem beindist að hinu mannlega í öllum þess myndum en
afleiðing rökrænnar fræðilegrar greiningar.57 Er hér litið svo á að skýringuna
a trúarlegu frjálslyndi sr. Matthíasar sé að finna í persónuleika hans og til-
finningalífi.
Kann mótun í æsku að hafa ráðið þar miklu um. Sjálfur segir hann að for-
eldrar sínir hafi verið „guðhrædd og trúrækin“ en þó „bæði frjálsari og skyn-
Samari í trúarskoðunum heldur en þá var títt“. Hafi þau einkum litið á Gamla
testamentið sem safn ólíkra bóka, misáreiðanlegra og með misjafna „andlega