Andvari - 01.01.2008, Síða 86

84
GUNNAR KRISTJÁNSSON
ANDVARI
vera“. Marcel heldur því fram að maðurinn forðist tilvistarspurningar sínar
með því að einbeita sér að þeim viðfangsefnum sem hann ræður við, hann
veit betur hvað hann á en hvað hann er, hann freistast til að skilgreina sjálfan
sig og tilvist sína út frá eigum sínum en síður út frá veru sinni. „Hvað á ég?“
er spurning sem oft er sett til höfuðs spurningunni „hvað er ég?“. Þetta er
ein hliðin af mörgum sem sýna að maðurinn forðast að takast á við spurn-
ingar sem eru eftir allt saman knýjandi í vitund hans og sem hann þráir að
fá svör við en treystir sér ekki til að glíma við vegna þess að hann býst ekki
við neinu svari. Hann forðast leyndardóminn að baki tilvistinni í heild en
einhendir sér í að leysa einstök áþreifanleg vandamál. Astæðan er þó ekki
sú að hann hafi ekki vitund um „handanlægni“ í lífinu, að lífið hafi tilgang.
Hann hefur grun um að svo sé, grunurinn byggist m.a. á því að líf mannsins
er borið uppi af voninni, af ástinni, af draumum og ýmsum öðrum hugtökum
sem eiga sér rætur í óskilgreinanlegum leyndardómi sem maðurinn hefur
ekki aðgang að og þekkir ekki til hlítar - en án hans er líf hans snautt og
firrt tilgangi.
Ein afleiðingin er sem sagt sú að maðurinn einbeitir sér að því sem hann
ræður við, að leysa vandamál líðandi stundar. En hann getur einnig fyllst
reiði yfir því að ráða ekki við þær sterku tilfinningar sem bærast innra með
honum og þá sterku vitund sem öðru hvoru blossar upp að lífið hafi tilgang
og í þeim leyndardómi sem hann hefur hugboð um sé svarið að finna. Það
er ekki aðeins efinn sem vaknar heldur einnig reiðin, steyttur hnefinn sem
merkir: það er ekkert til. Hugrekki guðleysisins verður dyggð og leið til að
þagga niður hinar óþægilegu spurningar sem vakna sífellt að nýju. Hinn
persónulegi tónn í ljóðum Steins á ekki hvað síst rætur sínar að rekja til þess
hugrekkis sem þau bera vitni um, þar er óneitanlega hugrekki til að takast á
við tilvistarspurningar mannsins og í því hugrekki er ekki hvað síst að finna
aðdráttarafl ljóðanna. Hugrekkið snýst ekki aðeins um að hafna allri „hand-
anlægni“ í tilvist mannsins heldur einnig í hinu gagnstæða: að velja hinn
kostinn og taka áhættu trúarinnar, „stökkið til trúarinnar“ (Kierkegaard).
Skáld sem býr sér hvílu í eilífðinni hlýtur að þekkja báða þessa kosti af eigin
raun.
í ljóðum Steins er hvort tveggja að finna, annars vegar sterka afneitun á
tilgangi lífsins en hins vegar sterka vitund um að lífið sé borið uppi að leynd-
ardómi, af von, draumum og ást. í „Stiganum“ (Rauður loginn brann 1934)
lýkur hugleiðingum ljóðsins um stigann með samanburði við lífið sjálft:
Svona undarlegur
er þessi stigi, ...
eins og lífið sjálft,
eins og veruleikinn
bak við veruleikann.