Uppeldi og menntun - 01.01.1999, Qupperneq 38

ÞÁTTUR STARFSFÓLKS LEIKSKÓLA Í HLUTVERKALEIK BARNA
Hægt er að setja hugmyndir fræðimanna um hlutverk fullorðinna í leik barna á
ás þar sem á öðrum endanum eru þeir sem aðhyllast það að fullorðnir hafi ein-
göngu áhrif á leikinn með því að undirbúa umhverfið, útvega leikmuni og gefa
nægan tíma og pláss fyrir leikinn. En á hinum endanum eru þeir sem aðhyllast
mikla íhlutun leikskólakennara í leik barna og jafnvel leikþjálfun.
Israelski fræðimaðurinn Sara Smilansky (1968) kynnti fyrst leikþjálfun í hlutverka-
leik bama. Rannsókn hennar markaði tímamót í rannsóknum á hlutverki fullorðinna í
leik bama. Hún fann að böm frá félagslega og efnahagslega illa stöddum heimilum
léku sér ekki í leikskólanum, þrátt fyrir að allar aðstæður væru fyrir hendi til leikja.
Smilansky reyndi ýmsar aðferðir til að virkja böm til leikja og urðu meiri framfarir hjá
þeim sem fengu þjálfun en viðmiðunarhópnum. Sú aðferð sem gafst best var að útvega
bömunum efni og kenna þeim að leika sér með það. Hvatning og þjálfun fullorðinna
hafði þau áhrif að bömin léku sér meira og leikir þeirra vom flóknari.
í kjölfar rannsóknar Smilansky voru margar svipaðar rannsóknir gerðar í Banda-
ríkjunum og á Bretlandi á sjöunda og áttunda áratugnum. Niðurstöður þeirra sýndu
að leikþjálfun hafði veruleg áhrif (Smilansky 1990). Undanfarið hafa fræðimenn (t.d.
Christie og Johnsen 1985, Smith 1994, Pellegrini og Boyd 1993, Mellou 1994, Saltz og
Brodie 1982) gagnrýnt þessar rannsóknir og bent á að árangur leikþjálfunar geti
einnig verið háður ýmsum öðrum þáttum, svo sem aldri barna, bakgrunni þeirra,
auk persónuleika kennarans og þeim þjálfunaraðferðum sem notaðar eru.
í Bandaríkjunum er talsvert til af leikþjálfunaráætlunum sem flestar eru þó
miðaðar við börn með sérþarfir. Sem dæmi má nefna áætlun Saltz, Dixon og John-
son (1977) sem nota leikþjálfun með ævintýrum fyrir börn með sérþarfir. Þjálfunin
felur í sér að aðstoða börnin við að leika kunn ævintýri. Nýrri áætlun er svokallað
„Supportive Play Model". Þar er lögð fram aðferð fyrir fullorðna til að athuga börn-
in og leggja mat á leik þeirra og í framhaldi af því eru gerðar einstaklingsáætlanir
(Sheridan, Foley og Raadlinsky 1995). Þátttaka í leik barna getur einnig átt sér stað
án þess að um sé að ræða leikþjálfun. Wolfgang og Sanders (1982) kynntu líkan,
sem gerir grein fyrir hvernig kennarar geta stýrt leik barna (The Teacher's Behavior
Continuum TBC). Líkanið sýnir á ás hegðun kennarans þegar hann stígur inn í leik
barna. Kennarar geta farið frá því að vera eingöngu athugendur í það að gefa yfir-
lýsingar sem ekki eru leiðandi, spyrja spurninga, gefa leiðandi yfirlýsingar, gefa
fyrirmynd og að lokun að grípa inn í leikinn.
Christie (1982) þróaði hugmynd Smilansky og flokkaði íhlutun í leik barna í
tvennt: Afskipti utan frá og afskipti innan frá. Afskipti utan frá eru þegar hinn
fullorðni stendur utan við þema leiksins og gerir athugasemdir við börnin sem eru
að leika sér í þeim tilgangi að hvetja til ákveðinnar hegðunar. Athuganir kennarans
geta verið í formi spurninga, tillagna, fyrirmæla og stefna að því að koma á sam-
bandi milli leikenda og skýra hegðun barnanna. Þegar kennarinn hefur afskipti
innan frá tekur hann virkan þátt í leiknum og gefur fyrirmynd af ákveðinni hegðun.
Spidell (1985) gerði athugun á starfi þriggja bandarískra kennara og fann að
þeir höfðu mismunandi hugmyndafræði og hegðun þeirra tengdist henni. Kennar-
arnir höguðu sér samkvæmt persónulegum hugmyndum sínum um hvernig kenn-
arar eiga að kenna, hvernig börn læra og hvert sé eðli leikskólastarfsins. í ljós komu
36