Uppeldi og menntun - 01.01.1999, Qupperneq 73

INGÓLFUR ÁSGEIR JÓHANNESSON
SÉRHÆFÐ ÞEKKING KENNARA
/þessari grein er kynnt rannsókn á hvað einkennir sérhæfingu íslenskra grunnskólakennara
og á hvern hátt starfþeirra hefur breyst á síðastliðnum 30 árum. Greinin byggist á viðtals-
rannsókn við 19 kennara semfór fram veturinn 1996-1997. Spurt var um áhrif samfélags-
breytinga á skólastarfið, samvinnu kennara, kennsluaðferðir, undirbúning undir kennslu
og námsmat. Viðtalsrannsóknin er sett í samhengi við erlendar rannsóknir á því hvað ein-
kennir fagmennsku og sérhæfingu og svör kennaranna túlkuð á þann veg að starf grunn-
skólakennara sé vandasamara og flóknara en sambærilegt starf um 1970 og að það krefjist
sérhæfðari þekkingar og leikni en þá. Því er haldið fram að rannsóknir á kennarastarfinu,
hvort heldur er sálfræðilegar, kennslufræðilegar, félagsfræðilegar eða menntunarfræðilegar,
séu félagsleg stjórnlist kennara til að efla kennslu og auka virðingu fyrir starfinu.'
KENNINGAR UM FAGMENNSKU OG SÉRHÆFÐ STÖRF
Nútímaþjóðfélög virðast í auknum mæli byggjast á sérhæfðri vinnu og þekkingu
einstaklinga. Hópar fólks gera tilkall til einkaréttar á vinnu á grundvelli menntunar,
prófa eða þess að hafa vit á ákveðnu málefni. Margir starfshópar, þeirra á meðal
kennarar á öllum skólastigum, taka þátt í umræðu um fagmennsku og réttindi.
Félagsfræðingar, sagnfræðingar og aðrir fræðimenn einbeita sér að því að reyna
að skilja þessa þróun. Þeir hafa rannsakað það sem á ensku er kallað professionalism
og hefur oftast verið nefnt fagmennska eða fagvitund hér á landi. Slíkar rannsóknir
hafa löngum einkennst af tilhneigingu til að skoða fagmennsku og þá þróun sem
leiðir til hennar sem almennt fyrirbrigði. Þessir fræðimenn hafa reynt að afmarka
þau skilyrði sem starfshópur þarf að uppfylla til að teljast fagstétt (profession), svo
sem réttindi, völd og stöðu starfshópsins í samfélaginu. Einnig er horft á fagleg
atriði, svo sem hvort fagtímarit eða siðareglur eru til staðar. Þá leita þeir oft að
vísbendingum um ákveðin skeið sem starfshópur er talinn þurfa að fara í gegnum
áður en hann verður að fagstétt, svo sem hvenær starfshópurinn fær úrslitaáhrif á
hver má mennta sig til starfsins eða hvort viðkomandi stétt hefur sett sér siðareglur.
Þroskaferillinn frá því að vera ekki fagstétt yfir í það að vera fagstétt er kallaður
professionalization sem ég hefi ekki fundið betri þýðingu á en einfaldlega þróun
fagstéttar. Nokkuð útbreidd samstaða hefur þótt vera meðal fræðimanna um að til
væru meginviðmið um hvað einkenni fagmennsku (Hoyle 1980/1969). Sumir
Þakkir til Vísindasjóðs fyrir styrk sem nýttur var til undirbúnings og Rannsóknasjóðs Háskólans á Akureyri
sem styrkir rannsóknina. Til kennaradeildar Wisconsin-háskóla í Madison fyrir aðstöðu við að skrifa greinina.
Til Ólafar Bjargar Steinþórsdóttur kennara og doktorsnema og Sigurjóns Mýrdals dósents og félaga fyrir yfir-
lestur. Til nítján grunnskólakennara fyrir þátttöku í viðtölunum.
Uppeldi og menntun - Tímarit Kennaraháskóla íslands 8. árg. 1999
71