Uppeldi og menntun - 01.01.1999, Blaðsíða 86

SÉRHÆFÐ ÞEKKING KENNARA
hafi mjög aukist á margvíslegum sviðum: íhlutun í uppeldi barna, samstarf við aðra
um málefni einstakra nemenda, fjölbreytni í kennsluaðferðum og meiri skráning,
bæði almennt og í tengslum við námsmat. Kennarar nefndu önnur atriði, svo sem
skólanámskrárgerð og sjálfsmat skóla sem lítið er fjallað um hér. Sennilega er óhætt
að fullyrða að það er erfiðara að sinna öllum þessum þáttum vel en það var um
1970 en líka er mögulegt að ungum kennurum hafi hætt til að vanmeta hversu
starfið var vandasamt þegar þeir hófu störf.
Þjóðfélagsbreytingar og „öðruvísi" nemendur eru þau atriði sem bar hvað hæst
þegar spurt var um breytingar á starfinu og í annarri viðtalsrannsókn sem fram fór
fyrri hluta ársins 1999 þóttu þessar breytingar jafnvel enn þá meira áberandi.3Slíkar
breytingar eru þó varla þeir þættir sem hafa aukið mest sérhæfingu í starfi kennara
heldur hafa þær ekki síst margföldunaráhrif á aðra þætti. Mér þykir t.d. ljóst að
þjóðfélagsbreytingar og breytingar á börnum séu sterkir áhrifavaldar á samstarf
vegna sérkennslu þar sem hraði breytinga gerir heimilum og kennurum erfiðara
um vik en ella að takast á við úrlausn margvíslegra mála án aðstoðar alls konar
sérfræðinga. Mér þykir líka ljóst að þjóðfélagsbreytingar og breytingar á skipulagi
kennslu og námsmats haldist í hendur á þann hátt að örar þjóðfélagsbreytingar
kalli á aukna kunnáttu kennara á mörgum sviðum.
En er kennsla þá sérhæfðari vinna nú en um 1970? Og ef svo er, þá í hvaða skiln-
ingi? Já, ég tel að vinnan núna sé sérhæfðari en hún var um 1970. Kennarar þurfa að
búa yfir fjölbreyttari vinnuaðferðum við uppeldi, kennslu og námsmat en áður
tíðkaðist til að geta sinnt starfinu vel. Ef ég lít á atriðin þrjú sem Sternberg og Hor-
vath skilgreina, þ.e. þekkingu, skilvirkni og innsæi, þá er næsta víst að kennarar
þurfa á sértækari þekkingu að halda, bæði almennt og í einstökum atriðum. Með því
á ég við að þeir þurfa að kunna skil á margvíslegum skilgreiningum, t.d. um náms-
örðugleika, skilgreiningum sem voru annaðhvort ekki til eða óþekktar hérlendis
um 1970. Það er líka hæpið að kennurum dugi ein kennsluaðferð eða ein aðferð við
námsmat (t.d. próf) til að uppfylla almennar kröfur í starfi. Líklegt er að öll þessi
atriði leiði einnig til þess að kennarar þurfi að búa yfir meiri skilvirkni en þurfti um
1970, einfaldlega til að ráða fram úr mörgum viðfangsefnum í einu. Til dæmis þurfa
þeir að geta valið viðeigandi kennsluaðferð við margvíslegar aðstæður og haft yfir-
sýn yfir námsferil margra nemenda sem eru á ólíkum stöðum í námsefninu. Hvað
varðar innsæi þá mætti reyndar leiða að því rök að aukin þekking á margvíslegum
atriðum leiði til þess að kennarar þurfi síður á innsæi að halda. Því er þó ekki
3 Rannsóknin sem ég vísa hér til heitir Educational Govcrnancc and Social lntegration/Exclusion. Hún er styrkt af
Evrópusambandinu og fer fram í níu Evrópulöndum og Ástralíu á árabilinu 1998-2000. Auk mín eru íslensku
þátttakendumir þau Guðrún Geirsdóttir, Gunnar E. Finnbogason, Kristín Indriðadóttir, Ólafur J. Proppé,
Regína Stefnisdóttir, Sigurjón Mýrdal og Þorsteinn Gunnarsson. f hverju landi er m.a. rætt við nokkra tugi
kennara, skólastjóra og annars skólafólks og viðhorf könnuð til þeirra áhrifa sem breytingar á stjórnunar-
háttum í menntakerfum hafa á jafnrétti og blöndun. f viðtölunum hér á landi spurðum við gjama fyrst að því
hverjar væru mikilvægustu breytingar í skólamálum síðastliðin fimm til fimmtán ár. Ótrúlega margir svöruðu
að skólastarfið væri erfiðara vegna meira agaleysis í skóla og samfélagi. Enda þótt úrvinnslu þeirra viðtals-
gagna hafi ekki verið lokið þegar þetta er ritað (sjá þó Sigurjón Mýrdal og Ingólf Ásgeir Jóhannesson 1999)
þykir mér Ijóst að niðurstöður úr þeim viðtölum og mínum viðtölum veturinn 1996-1997 fari að verulegu leyti
saman.
84