Uppeldi og menntun - 01.01.1999, Síða 87

INGÓLFUR ÁSGEIR JÓHANNESSON
haldið fram hér, heldur endurtekið það sem ég sagði fyrr í greininni að líkast til er
það innsæi kennara sem ræður úrslitum um að aukin þekking og leikni leiði til
aukinnar skilvirkni og til einhvers gagns yfirleitt. Svörin við fyrstu tveimur spurn-
ingunum, Er kennarastarfið orðið vandasamara ogflóknara en það var um 19701 og Krefst
kennarastarfið sérhæfðari þekkingar og leikni en það gerði um 1970? eru því já. Líta ber á
þessar niðurstöður sem traustar tilgátur fremur en algild sannindi því unnt er að
telja upp ýmis atriði sem ástæða væri til að rannsaka betur fyrir utan fyrirvara sem
komu fram í viðtölunum.
Lítum þá á síðari spurningarnar tvær, þ.e. Ceta rannsóknir á starfi kennara bætt
vinnubrögð þeirra? og Ættu rannsóknir á starfi kennara að auka virðingu fyrir kennara-
starfinu í samfélaginu? Fyrrnefndur Abbott (1988) hefur bent á að í nútímaþjóðfélög-
um sé sérfræðiþekkingin í fólki fremur en í stofnunum eða reglum. Hann heldur
því einnig fram að eftir því sem slík þekking sé óhlutbundnari (betur skilgreind,
formlegri), því meira vægi hafi hún í þjóðfélagslegum átökum um yfirráð starfs-
greina yfir tiltekinni vinnu. Hann segir að þetta stafi af því að almenningur virðist
trúa því að óhlutbundin fagþekking sé til marks um hagnýta starfsþekkingu. I
þessu tilviki ætti kennari sem hefur mjög mikla þekkingu, bæði á því hvernig börn
og unglingar hugsa og á þeim námsgreinum sem hami kennir, að hafa burði til að
vera góður kennari. Ég nefni þessa trú á óhlutbundna formlega þekkingu, sem helst
er „mæld" með prófum, ekki vegna þess að ég telji að hún eigi svo mjög við um
skoðanir á hæfileikum kennara, heldur vegna þess að þrátt fyrir allt á þessi hug-
mynd sennilega tiltölulega lítið við um kennara. Önnur djúpstæð hugmynd af ætt-
bálki goðsagna, andstæð þeirri sem Abbott nefnir, er sú að því meiri þekkingu sem
einstaklingur (t.d. kennari) býr yfir, þeim mun ólíklegra sé að honum takist að tala
við þá sem minna vita (t.d. nemendur) á því „plani" sem þeir eru á. Þetta sjónarmið
kemur oft fram í umræðum um kennarastarfið: kennari á ekki að þurfa að vita
mikið til að geta náð til barna. Ég fer hér ekki ofan í mótsagnirnar í báðum sjónar-
miðunum, mótsagnir sem raunar er óhætt að flokka sem öfga. Ég tel að áhersla
Sternbergs og Horvaths á skilvirkni og innsæi sé leið til að komast framhjá þessum
öfgasjónarmiðum: ef kennarar hagnýta sér reynslu sína til að þróa með sér skilvirk
vinnubrögð og þroska innsæi í starfi, þá og sennilega eingöngu þá kemur óhlut-
bundna þekkingin, hvort sem það er á námsefni, kennsluaðferðum eða uppeldis-
gildi námsefnis (sbr. þrískiptingu Shulmans 1986, sjá framar), að gagni.
í þessari grein hef ég stuðst við tvenns konar hugmyndir, annars vegar sál- og
kennslufræðilegar rannsóknir á starfi kennara og hins vegar félagsfræðilegar kenn-
ingar um þróun fag- og sérfræðistarfa. Spurningin Geta rannsóknir á starfi kennara
bætt vinnubrögðþeirra? vísar til markmiða sál- og kennslufræðirannsókna á kemrara-
starfinu. Markmið þeirra er að finna út hvað „góðir kennarar" gera sem gerir þá
svo hæfa í starfi og freista þess að nýta þá þekkingu til að bæta kennslu og kennara-
menntun. Rannsóknir af þessu tæi skipta tugum eða hundruðum þúsunda og ég
drep hér einfaldlega niður í þeirri ritgerð um efnið sem ég var að ljúka við að lesa
þegar ég hófst handa við uppkast þessarar greinar. Þar sé ég strax að höfundar
hennar, spænsku fræðimennirnir Emilio Sánchez, Javier Rosales og Isabel Canedo
(1999), velta fyrir sér að ekki sé jafnauðvelt og ætla mætti í fljótu bragði að komast
85