Uppeldi og menntun - 01.01.1999, Blaðsíða 89

INGÓLFUR ÁSGEIR JÓHANNESSON
fræðingar um hjúkrun, lögfræðingar um lög og dómstóla o.s.frv. Orðræðan er
félagsleg stjórnlist þeirra til að efla sjálfa sig um leið og hún á þátt í að halda öðrum
fyrir utan. Um leið beita þessir starfshópar gjarna ýmsum hefðbundnum aðferðum
til að tryggja sér einkarétt á sínu sviði, t.d. fjöldatakmörkunum í læknisfræði og
hjúkrunarfræði og ofurfalli í byrjunaráföngum í lögfræði.
Tilgangur sál- og kennslufræðirannsókna á kennarastarfinu er sem slíkur alls
ekki að skapa lærða orðræðu, heldur er hann framfarasinnaður: að bæta kennslu og
kennaramenntun. En hver er þá munurinn á tilgangi rannsókna og félagslegri
stjórnlist? Samkvæmt skilgreiningu Bourdieus á stjórnlist veit þátttakandinn ekki
nákvæmlega hvað hann er að gera í hinni táknrænu þjóðfélagsbaráttu.4 Þeir sem
stunda nefndar rannsóknir eru yfirleitt sálfræðingar eða kennarar sem hafa stundað
framhaldsnám í sálfræði, kennslufræði eða öðrum greinum félagsvísinda. Þeir eru
sannfærðir um að slíkar rannsóknir séu gagnlegar til að bæta kennslu og að jafnaði
velta þeir ekki fyrir sér félags- og menntunarfræðilegu samhengi rannsóknanna,
nema þá í mesta lagi á mjög yfirborðslegan hátt.5 Þessar rannsóknir koma, sem fyrr
segir, að miklu gagni við að túlka starf kennara sem sérhæfða vinnu og þær eru,
einmitt vegna sannfæringarinnar um gildi þeirra, mikilvæg stjórnlist í táknrænni
þjóðfélagsbaráttu.
En hver er þá „stjórnlist" mín sem birtist í þeirri „lærðu orðræðu" sem hér fer
fram um ólíkar tegundir rannsókna á kennarastarfinu? Taki ég hugtak Bourdieus,
félagsleg stjórnlist, eins og ég hef útskýrt það, alvarlega get ég ekki svarað því
nákvæmlega. En ég get sagt hvað ég vil. Og ég vil að við kennarar sköpum okkur
gott svigrúm í þjóðfélagslegri umræðu og að við tökum okkur slíkt pláss m.a með
því að afla okkur víðtækrar þekkingar á kennarastarfinu af ólíkum fræðilegum
sjónarhólum. Sannfæringin um að rannsóknir á kennarastarfinu geti eflt og bætt
skólastarf er meginhvati þess að kennarar og sálfræðingar rannsaka starf kennara,
miklu fremur en mögulegur ávinningur í táknrænni baráttu í þjóðfélaginu. Fyrir
sjálfum mér er það ekki síst sannfæringin um að kennarar séu einn mikilvægasti
þátturinn í góðu skólastarfi sem hrindir mér út í sögulega og félagsfræðilega rann-
sókn á kennarastarfinu, sannfæring um að starfið eigi skilið að njóta virðingar og
þurfi að njóta hennar - á sama tíma og stjórnvöld leggja höfuðáherslu á stýringu
með námskrárgerð og sjálfsmati skóla (Ingólfur Ásgeir Jóhannesson, Gunnar E.
Finnbogason og Guðrún Geirsdóttir 1998, 1999). Spurninguna Ættu rnnnsóknir á
starfi kennara að auka virðingu fyrir kennarastarfinu í samfélaginu? verður að skoða í
því ljósi að rannsóknir eru óhjákvæmilega hluti af táknrænni þjóðfélagsbaráttu.
Vera kann að rannsóknir og umræður séu ekki síst mikilvægt hópefli fyrir
kennara til að gera margvíslega þætti í eigin starfi sýnilega. Yfirleitt fundust mér
viðmælendur mínir hafa mikinn áhuga á rannsókninni. Það var afar uppörvandi og
bendir jafnframt til þess að þeim finnist gagn að rannsókn af þessu tæi. Einnig tel
ég mikilvægt að kennarar takist á um margvísleg sjónarmið um kennslu og skóla-
4 Lýsingarorðið táknrænn hefur hér líka merkingu og pólítískur en þó víðtækari þar sem táknræn barátta er
hvers konar barátta, meðvituð og ómeðvituð, um auð, völd, virðingu og stöðu í samfélaginu en ekki bundin
við stjómmál.
5 Þetta fullyrði ég á grundvelli þess að hafa kynnt mér þúsundir slíkra rannsókna.
87