Uppeldi og menntun - 01.01.1999, Síða 163

JOHN DEWEY
Hvenær sem við leiðum hugann að nýrri lireyfingu í menntamálum ber sérstaka
nauðsyn til að skoða hlutina frá hinu víðara, eða félagslega, sjónarhomi. Annars er
hætt við að litið sé á breytingar á skólanum og skólahefðinni sem geðþóttatiltæki
einstakra kennara, í versta lagi sem skammæ tískufyrirbrigði og í besta lagi einungis
lagfæringar á tilteknum smáatriðum - og það er frá þessu sjónarhomi sem of algengt
er að skoða breytingar á skólastarfi. Það er álíka viturlegt að líta á eimvagninn eða
■ ritsímann sem einkatæki. Sú breyting sem er að verða á aðferðum og inntaki kennslu
og skólastarfs er ekkert síður en breytingar í iðnaði og viðskiptum afleiðing af breyttu
þjóðfélagi og viðleitni til að fullnægja þörfum hins nýja samfélags sem er í mótun.
Það er þá þetta sem ég bið ykkur sérstaklega að taka eftir: þeirri viðleitni að
skoða það sem lauslega má kalla „nýju menntunina" í ljósi víðtækari breytinga í
samfélaginu. Getum við tengt þessa „nýju menntun" við hina almennu atburðarás?
Ef við getum það hættir hún að vera einangrað fyrirbæri; hún hættir að vera eitt-
hvað sem einungis kemur frá ofursnjöllum skólakennurum sem eru að fást við ein-
staka nemendur. Hún birtist þá sem snar þáttur í heilli samfélagsþróun og að
minnsta kosti í meginatriðum alveg eins óhjákvæmileg. Við skulum þá grennslast
fyrir um helstu einkenni hinnar félagslegu hreyfingar og síðan snúa okkur að
skólanum til að komast að því hvernig hann leitast við að vera í takt við tímann. Og
þar eð alveg útilokað er að gera öllum atriðum skil ætla ég að mestu leyti að tak-
marka mig við eitt dæmigert fyrirbæri í hinni nýju skólahreyfingu - fyrirbæri sem
gengur undir nafninu verkmennt - í þeirri von að ef samband þess við breytt sam-
félagsskilyrði kemur í ljós þá verðum við fús til að fallast á að það eigi líka við um
aðrar nýjungar í skólamálum.
Eg er ekkert að afsaka þó ég fjölyrði ekki um þær samfélagsbreytingar sem hér
um ræðir. Þær sem ég nefni eru skrifaðar svo stóru letri að hægt er að lesa það á
hlaupum. Sú breytingin sem fyrst kemur í hugann, sú sem reyndar yfirskyggir allar
aðrar og stýrir þeim, er iðnvæðingin - beiting raunvísinda sem hefur leitt til hinna
miklu uppfinninga sem hafa virkjað náttúruöflin með hagkvæmum hætti á stór-
brotinn hátt; vöxtur heimsmarkaðs sem framleiðslan stefnir að, vöxtur gríðarlegra
iðnaðarmiðstöðva til að sjá þessum markaði fyrir vörum, efling ódýrra og skjótra
boðskipta- og dreifingarleiða milli allra markaðssvæða. Ekki er nema rúmlega öld
síðan fyrsti vísir þessarar breytingar sást. í mörgum veigamestu þáttum fellur hún
innan hins stutta tímaskeiðs þeirra sem nú eru á lífi. Það er ótrúlegt að nokkurn
tíma hafi orðið svona hröð, svona víðtæk og svona algjör bylting. Fyrir tilverknað
hennar er ásýnd jarðar að breytast, jafnvel landslagið; landamæri eru þurrkuð út og
færð til, eins og þau væru ekki annað en strik á landabréfi; fólki úr öllum heims-
liornum er snarlega safnað saman í borgir; lifnaðarháttum er breytt með furðulega
hastarlegum og gagngerum hætti; leitin að sannindum náttúrunnar er takmarka-
laust örvuð og auðvelduð og hagnýting þeirra ekki aðeins gerð framkvæmanleg
heldur einnig nauðsynleg fyrir verslun og viðskipti. Meira að segja siðferðilegar og
trúarlegar hugmyndir okkar og hugðarefni, það íhaldssamasta og djúprættasta í
fari okkar, verða fyrir miklum áhrifum. Það er óhugsandi að þessi bylting hefði
ekki önnur áhrif á skólann og menntamálin en formleg og yfirborðsleg.
Að baki verksmiðjukerfisins liggur heimilisiðja og grenndarviðskipti. Við sem
161