Uppeldi og menntun - 01.01.1999, Síða 166

SKÓLINN OG FÉLAGSLEGAR FRAMFARIR
semi í gangi sem verður að halda áfram og krefst eðlilegrar verkaskiptingar, vals
foringja og fylgismanna, gagnkvæmrar samvinnu og keppni. í skólastofunni vantar
hvort tveggja, tilefni til félagslegrar skipulagningar og það sem heldur henni
saman. Hvað siðferðilegu hliðina áhrærir þá er það hörmulegur veikleiki núverandi
skóla að hann leitast við að undirbúa framtíðarþegna samfélagsins í umhverfi þar
sem skilyrðin fyrir félagsandann eru alveg sérstaklega ófullnægjandi.
Muninum sem kemur í ljós þegar störf eru gerð að þungamiðju skólalífs er ekki
auðvelt að lýsa með orðum; það er munur á áhuga, anda og andrúmslofti. Þegar
maður kemur inn í eldhús þar sem hópur bama er önnum kafinn við matreiðslu er
hinn sálræni munur, umskiptin frá meira eða minna óvirkri og aðgerðalausri viðtöku
og taumhaldi til glaðværrar útleitinnar lífsorku, svo augljós að maður hreinlega
hrekkur við. ]á, þessi umskipti ganga vissulega fram af þeim sem hafa í huga sér
kyrrstæða mynd af skólastarfi. En breytingin á félagslegri afstöðu er jafn áberandi.
Það eitt að meðtaka staðreyndir og sannindi er svo bundið við einstaklinginn að því
hættir eðlilega til að breytast í eigingirni. Það er engin augljós félagsleg ástæða fyrir
öflun einbers fróðleiks, það er enginn auðsær félagslegur ávinningur þótt sú iðja
gangi vel. Mælistika samkeppni í neikvæðri merkingu þess orðs er reyndar næstum
eini kvarðinn á velgengni af þessu tæi - samanburður á frammistöðu í yfirheyrslunni
eða einkunn á prófinu til að sjá hvaða barni hefur tekist að komast fram úr öðrum í
því að safna, hrúga saman, mestum fróðleik. Svo gersamlega er þetta hið ríkjandi við-
horf að það flokkast undir afbrot í skóla að eitt bam hjálpi öðru við að leysa verkefni.
Þar sem skólastarfið er einungis fólgið í því að læra lexíur verður gagnkvæm aðstoð
laumuleg viðleitni til að létta af náunganum því sem honum ber með réttu að gera, í
stað þess að vera eðlilegasta form samvinnu og samskipta. Þar sem eiginleg vinna fer
fram breytist þetta allt. Að hjálpa öðrum er einfaldlega aðstoð til að leysa úr læðingi
hæfileika og hvetja þann sem hjálpað er, í staðinn fyrir að vera eins konar góðgerða-
starf sem rýrir þiggjandann. Andi frjálsra tjáskipta, skoðanaskipta, þar sem nemend-
ur bera saman árangur og niðurstöður, bæði það sem vel og illa hefur gengið, verður
ráðandi tónn í kennslunni. Að svo miklu leyti sem um samkeppni er að ræða þá er
hún fólgin í samanburði á einstaklingum, ekki með tilliti til þess magns af fróðleik
sem nemandinn tileinkar sér, heldur með hliðsjón af gæðum vinnunnar sem iruat er af
hendi - en þau eru hinn sanni samfélagskvarði á gildi. Þannig skipuleggur skólalífið
sig á félagslegum grunni, á óformlegan en þeim mun gagntækari hátt.
Innan þessa skipulags er að finna lögmál skólaaga eða reglu. Vitanlega er agi
einfaldlega eitthvað sem miðast við markmið. Hafirðu það markmið í huga að
þrjátíu eða fjörutíu börn læri tilteknar fyrirsettar lexíur sem þau eiga að þylja fyrir
kennarann þá hlýtur aginn hjá þér að beinast að því að tryggja þann árangur. En sé
markmiðið að móta anda félagslegrar samvinnu og samfélagslífs hlýtur aginn að
spretta upp af slíku markmiði og miðast við það. Það er lítið um vissa tegund aga
eða reglu þegar verið er að smíða hluti; það er viss óregla á öllum verkstæðum þar
sem menn eru önnum kafnir; þar ríkir ekki þögn; menn eru ekki uppteknir við að
halda sér í föstum líkamsstellingum; þeir eru ekki með krosslagða handleggi; þeir
halda ekki bókunum svona eða hinsegin. Þeir eru að gera sitt af hverju og því fylgir
sú ringulreið, sá ys og þys sem fylgir vinnu. En upp af starfinu, upp af því að gera
164