Uppeldi og menntun - 01.01.2000, Síða 42

SKILAR NÁMS- OG STARFSFRÆÐSLA ÁRANGRI
áhrif margra rannsókna. Yfirlitsrannsókn Baker og Popowicz (1983) fann stöðluð
meðaláhrif (mean effect size) 18 náms- og starfsfræðslunámskeiða upp á 0,50.
Meðaltalsáhrif eru munurinn á meðaltali fræðsluhóps (tilraunahóps) og meðaltali í
samanburðarhópi. Þá er deilt með staðalfráviki samanburðarhóps á viðkomandi
mælingu. Þannig er skv. könnun Baker og Popowicz meðaleinstaklingur, sem fær
náms- og starfsfræðslu, hálfu staðalfráviki ofar í frammistöðu á tiltekinni mælingu í
samanburði við meðaleinstakling í samanburðarhópi (Spokane & Oliver, 1983). I
nýrri yfirlitsrannsókn (Whiston, Sexton & Lasoff, 1998) reyndust stöðluð meðaláhrif
í mati á 9 náms- og starfsfræðslunámskeiðum mjög lík og hjá Baker og Popowicz
eða 0,54. Svo mikill munur á milli fræðsluhóps og samanburðarhóps sýnir ótvírætt
og endurtekið fram á jákvæð áhrif náms- og starfsfræðslu í framförum á þáttum
sem skipta máli í náms- og starfsvali. Yfirlitsrannsókn Spokane og Oliver frá 1988
sýndi mjög há heildar meðtalsáhrif eða 2,05 út úr mati á 9 rannsóknum. Þessa háu
útkomu skýra höfundar að hluta með því að nemendur séu í mjög marga tíma í
náms- og starfsfræðslu, mun meira en ráðþegar sem fá annars konar aðstoð.
í mati á skólastarfi þar sem leitað er svara við spurningum um hvort tiltekin
fræðsluáætlun nær markmiði sínu er talað um árangursmat. Þegar lagt er mat á
þær aðferðir sem beitt er til að ná markmiðinu, hvort þær séu skilvirkar eða skil-
virkari en aðrar aðferðir, beitum við ferlimati (Herr & Cramer, 1992). í þeirri rann-
sókn sem hér greinir frá er beitt árangursmati. Þá þarf að fara fram mæling á við-
miðunarþáttum áður en fræðsla fer fram og önnur mæling að henni lokinni. Til
samanburðar eru gerðar mælingar á svipuðum hópi sem ekki fær fræðslu.
Það var undirmarkmið rannsóknarinnar að meta áhrif tveggja mismunandi
aðferða í náms- og starfsfræðslu. Önnur kallast hér vettvangsmiðuð aðferð og er
það hin hefðbundna aðferð í náms- og starfsfræðslu sem lýst er hér að framan. Hin
aðferðin byggir á námsefninu Margt er um að velja (Guðbjörg Vilhjálmsdóttir, 1993,
1994, 1996). Það námsefni miðar að því að efla virkni og þroska nemenda í því
lífsverkefni sem náms- og starfsval er. í því skyni er mikið lagt upp úr hugtakanámi
en mun minna upp úr vettvangsferðum. í þessari grein verður ekki lögð áhersla á
að greina frá mun á þessum tveimur aðferðum í smáatriðum því að hann er lítill.
Þar sem munurinn er áberandi verður greint frá honum og vísað þá til vettvangsað-
ferðar annars vegar og hugtakaaðferðar hins vegar.
Innan þess rannsóknarsviðs sem fæst við þróun á náms- og starfsferli (career deve-
lopment) hefur verið bent á þörfina fyrir að rannsaka hvernig einstaklingar vinna úr
upplýsingum um nám og störf (Spokane, 1991). Ein leið til að gera það er að styðjast við
kenningu Kellys (1955) um persónulegar hugsmíðar (personal constructs) og benti
Super (1990) á að greining á persónulegum hugsmíðum varpaði ljósi á sjálfsmyndarhug-
takið. í kenningu Super er sjálfsmyndin drifkrafturinn í stefnumótun á starfsferlinum og
fannst honum að kenningin um persónulegar hugsmíðar gæti skýrt í hverju þessi drif-
kraftur væri fólginn. í hugtaki Kellys, persónuleg hugsmíð, er gengið út frá því að hver
og einn smíði sér merkingu. Persónulegar hugsmíðar geta síðan beinst að tilteknum
sviðum lífsins. Starfslegar hugsmíðar (vocational constructs) eru þau persónulegu við-
mið sem hver og eirtn notar til að skilja, sjá fyrir og breyta atburðarás á náms- og starfs-
ferli (Kelly, 1955). Helstu mælingar á starfslegum hugsmíðum eru aðgreining og sam-
40