Uppeldi og menntun - 01.01.2000, Side 81

GUÐRÚN KRISTINSDÓTTIR
breyta lífshlaupi annarra. Ber því að taka mið af persónulegum þáttum og sértæk-
um aðstæðum þegar áhrif eru túlkuð (Rutter 1989,1993).
Félagsleg færni er lykilhugtak í rannsókninni en litið hefur verið á það á mis-
munandi hátt. Skilgreining þess er t. d. háð því hvort miðað er við starfræna þætti,
inntak eða árangur. Ymsir líta svo á að félagsleg færni sé samsett fyrirbæri sem
komi bæði fram í athöfnum manna (sé mælanleg og miðist við ýmis viðurkennd fé-
lagsleg markmið) og mótist af trú einstaklingsins á eigin færni. Einnig hafi nánasta
umhverfi barnsins, fjölskylda, félagar, skólaumhverfi o. fl. áhrif.
Við mótun skilgreiningar til nota í þessu verkefni varð sú áhersla ofan á að líta
á færnihugtakið sem samsett og margþætt fyrirbæri og með því þarf að sækja til
nokkurra fræðigreina í senn, s.s. þróunarsálarfræði, sálarfræði náms, sálgreiningar-
og sálsýkiskenninga og félagssálarfræði. Hér er því litið svo á að félagsleg færni
birtist sem tiltölulega staðföst einkenni hjá börnum og unglingum og komi fram
sem hæfni, þekking og viðhorf er börnin búa yfir og nýta sér við að mynda félags-
leg tengsl og viðhalda þeim. Hún leiðir til raunhæfs skilnings á eigin aðstæðum og
möguleikum og er forsenda fyrir því að einstaklingurinn búi yfir úrlausnum og nái
félagslegri viðurkenningu ásamt vináttusamböndum sem eru persónulega full-
nægjandi (Backe-Hansen 1998).
í rannsókninni er það að jafnaði talið jákvætt að búa yfir staðfastri félagslegri
færni, styrkri sjálfsmynd og hrærast í umhverfi þar sem börnin búa við jákvæð
tengsl við aðra. Með því er átt við að þetta sé þeim farsælla í daglegu lífi en ella.
Jafnframt eru augun höfð opin fyrir rannsóknum sem sýna að samspil umhverfis
og einstaklings er ekki einsleitt eins og sagði í upphafi kaflans. Hér gæti leynst
veikleiki, sem lýtur að meginviðfangsefni rannsóknarinnar, því ekki er sjálfgefið að
há útkoma barna eins og hún er skoðuð hér sé jákvæð. Þeir kvarðar sem liggja til
grundvallar þeim mælingum sem hér er stuðst við gera ráð fyrir tiltekinni félags-
legri mótun og að sátt ríki um hvað sé æskileg eða óæskileg hegðun, viðmót og at-
hafnir. Ekki verður litið fram hjá því að ólík gildi hvað þetta snertir kunna að vera
til staðar í hópum í hverju þjóðfélagi fyrir sig og jafnframt milli landa.
TILHÖGUN OG AÐFERÐIR
Hér verður gerð stutt grein fyrir rannsóknarsniði og tilhögun (sjá nánar Backe-
Hansen 1998, Guðrúnu Kristinsdóttur 1995a, 1995b). Norræna rannsóknin var lýs-
andi þversniðsrannsókn er náði til um það bil 1850 barna í sex norrænum sveitarfé-
lögum; tveimur í Svíþjóð og einu sveitarfélagi í hverju hinna landanna. Rannsóknin
var í megindráttum með sama sniði í löndunum fimm, en auk þess voru afmörkuð
atriði tekin til nánari athugunar í hverju landi fyrir sig. Að mestu var beitt spurn-
ingalistum og einnig viðtölum og vettvangsathugunum í sumum landanna. Þátt-
takendur voru börn, foreldrar þeirra og kennarar. Listar sem börn og kennarar
svöruðu voru að mestu byggðir upp af stöðluðum kvörðum sem reynsla hafði feng-
ist af í öðrum rannsóknum.2 Rannsóknarhópurinn samdi foreldralistann sem var
2 Sjá Guðrúnu Kristinsdóttur 1995a og Terje Ogden 1998 varðandi upplýsingar um kvarðana.
79