Uppeldi og menntun - 01.01.2000, Síða 116

BOÐSKIPTI MIKIÐ FATLAÐRA BARNA
Þróun aðferða í vinnu með mikið fötluðum börnum
Á síðustu áratugum hefur orðið mikil þróun í þeim aðferðum sem notaðar hafa ver-
ið í þjálfun, uppeldi og kennslu mikið fatlaðra barna. Árið 1974 var öllum íslensk-
um börnum tryggður réttur til skólagöngu. Það var þó ekki fyrr en með sérkennslu-
reglugerðinni frá 1977 að gert var átak hér á landi og reynt að veita öllum nemend-
um markvissa kennslu og þjálfun. Varla er hægt að segja að mikið fötluð börn hafi
fengið markvissa kennslu eða þjálfun hér á landi fyrr en eftir 1980. Fyrir þann tíma
var afar takmörkuð þekking á aðferðum sem að gagni mættu koma, hér á landi sem
og annars staðar í heiminum. Ekki er því ýkja langt síðan talið var ógerlegt að
kenna mikið fötluðum börnum og sjálfsagt þótti að þau væru vistuð á stofnun frá
unga aldri.
Mikið fötluðum börnum hefur verið sýndur aukinn áhugi á undanförnum ár-
um bæði hér á landi og annars staðar. Á áttunda áratugnum var mikið rætt á Norð-
urlöndum og víðar í hinum vestræna heimi um aðferðir í uppeldi og menntun mik-
ið fatlaðra barna. Farið var að aðlaga aðferðir sem þróaðar höfðu verið í kennslu
daufblindra og þær voru nýttar til vinnu með mikið fötluðum börnum. Árangurinn
lofaði góðu, einkum á sviði boðskipta. Umræðan var í sama farvegi í Bandaríkj-
unum, Hollandi og víðar í hinum vestræna heimi. Meirihluti daufblindra barna var
á þessum tíma börn sem höfðu hlotið skaða á fósturskeiði vegna þess að móðirin
sýktist af rauðum hundum. Eftir að farið var að bólusetja gegn rauðum hundum
um 1970 varð sjaldgæfara að börn fæddust daufblind og þau börn sem fæddust
daufblind eftir þennan tíma voru oftast nær einnig hreyfihömluð og/eða þroska-
hömluð. Fagfólk, sérhæft til starfa með daufblindum, fór að veita mikið fötluðum
börnum meiri athygli og gera sér grein fyrir að svipaðar aðferðir hentuðu þessum
hópum (Endresen 1995).
Á áttunda áratugnum var oft vitnað til skrifa og rannsókna Hollendingsins
Johannes van Dijk (1966, 1968, 1981). Aðferðirnar sem þróaðar voru í Hollandi í
framhaldi af þeim hafa haft mikil áhrif í hinum vestræna heimi. Kurt Vinterhoj frá
Danmörku varð jafnframt mikill áhrifavaldur á Norðurlöndum en þar var bók hans
Multihandicappedes sprogudvikling (1978) lengi lögð til grundvallar í menntun þeirra
sem störfuðu með daufblindum. Vinterhoj byggir hugmyndir sínar á vitneskju um
eðlilegan þroska barna og lýsir einnig ýmsum leiðum til boðskipta sem byggðar eru
á hugmyndum van Dijks og voru þessar hugmyndir útfærðar í Noregi skömmu síð-
ar. Þar var aðferðin kölluð „skipulögð boðskipti" („strukturert total-kommunika-
sjon"; Skjorten 1991). í þessum aðferðum er m.a vitnað til Jerome Bruner (1975) sem
lýsir því að hlutverk hins fullorðna í samspili við barnið felist í því að byggja upp
skipulag fyrir það. Skipulagið á að gera barnið færara um að taka á móti
upplýsingum um umhverfið og sjálft sig, gefa barninu yfirsýn yfir tilveruna og
koma í veg fyrir að það upplifi hlutina sem tilviljunarkennda eða ógnvænlega.
Skipulag sem verður til á þennan hátt á að vera stuðningur við barnið á meðan það
er að víkka reynsluheim sinn en það verður þó að vera sveigjanlegt, þannig að þar
sé rúm fyrir nýjar upplifanir. Skipulagið á að gefa öryggi og skapa samspil en sam-
tímis laða fram og þróa sjálfstæði barnsins og frumkvæði. í samskiptum foreldra og
barna þeirra gerist þetta ósjálfrátt en þegar um er að ræða mikið fötluð börn þarf
114