Uppeldi og menntun - 01.01.2000, Síða 120

BOÐSKIPTI MIKIÐ FATLAÐRA BARNA
og fær því minni örvun. Mikið fötluð börn gráta oft minna en ófötluð börn og sýna
minni viðbrögð með hreyfingum vegna hreyfihömlunar (Fröhlich og Haupt 1984).
Líkamlega fötluð börn sýna einnig oft svokölluð ósjálfráð viðbrögð („spasma")
þegar þau verða spennt eða eitthvað skemmtilegt gerist. Ósjálfráð viðbrögð í líkam-
anum gera það að verkum að barnið verður stíft í öllum hreyfingum og höfuðið
leitar jafnvel til annarrar hliðar. Er auðveldlega hægt að mistúlka þetta sem merki
um hræðslu eða að barnið hafi fengið of mikla örvun. Merkin eru öðruvísi en hjá
ófötluðu barni sem undir þessum kringumstæðum myndi hreyfa hendur og fætur
(sbr. 4. stig).
Martin Richards (1981) hefur lýst hvernig samspili mæðra og ungbarna þeirra
er háttað. Hann tók upp á myndband atferli ungbarna í samspili við mæður. Þarna
kom fram ákveðin röð í atferli barnanna. Barnið var fyrst þögult en sýndi athygli
t.d þegar móðirin brosti til þess. Eftir það varð barnið smátt og smátt virkara þar til
virkni þess náði hámarki en að því loknu tók barnið sér augnabliks hlé. Meðan á
því stóð horfði það alvarlegt á móður sína en síðan brosti barnið aftur og hóf sam-
spilið á ný. Fram kom að þegar virkni barnsins var í hámarki dró móðirin úr sinni
virkni og gaf barninu tíma til að brosa og sýna viðbrögð (Lier 1991).
Reynst getur erfitt að finna út á hvaða stigi mikið fötluð börn eru hverju sinni
vegna þess að þau hafa styttra úthald, eru lengur að vinna úr þeim áreitum sem
þau fá og þurfa því lengri hlé.
Við greiningu á samspili og boðskiptum móður og barns í frumbernsku er
staðfest að allar mæður nota svipaða tækni, óháð tungumáli. I þessu samspili er
hægt að greina eftirfarandi þætti:
- Fjarlægð frá andliti til andlits verður aldrei meiri eða minni en 20-30
sm.
- Móðirin snýr alltaf andliti sínu að andliti barnsins.
- Hún endurtekur boðskap sinn til barnsins á einfaldan og skýran hátt.
- Rödd hennar liggur dálítið hærra en venjulega.
- Talhrynjandin er teygðari, kveðið er skýrar og hægar að mikilvægustu
orðunum.
- Hljómur og laglína málsins eru heldur ýktari en við aðrar kringumstæð-
ur (Papousek 1981; Stern 1985).
Móðirin og barnið tala til skiptis. Talað er til barna í stuttum einföldum setningum
með einföldum orðaforða sem oft er sérstök barnamálsorð. Þetta er náinn víxlleikur
milli móður og ungbarns, þar sem hvort um sig bregst við rödd, svipbrigðum og
líkamsstöðum hins.
Papousek (1981) lýsir því hvernig móðir nær samhliða hermir eftir hljóðum
barnsins síns og látbragði þess, t.d rekur hún út úr sér tunguna nánast sjálfkrafa ef
barnið gerir það. Reglan í atferli barnsins gerir það að verkum að hægt er að sjá
atferlið fyrir, þannig að foreldrarnir geta lagað atferli sitt að atferli barnsins og við-
haldið samspilinu. Jerome Bruner, brautryðjandi í rannsóknum á máli og boðskipt-
um, kallar þetta „scaffolding" og á við að foreldrar barns hjálpi því áfram til að
þroskast með því að vera ávallt örlitlu skrefi á undan barninu en lagi sig jafnframt
118