Hugur - 01.01.1994, Síða 116

114
Ritdómur
HUGUR
verunda eða eru eyðing verundar, hörgull, eiginleiki, skapari eða höfundur
verunda eða þess sem er sagt vera með tilvísun til verundar, eða neitun
einhvers þessa eða sjálfrar verundarinnar. Þess vegna segjum við jafnvel að
það sem er ckki sé ekki.“ ( Frumspekin IV 2 1003 a33- 10). Þannig er hægt að
gera grein fyrir „því að vera“ eins og „hinu heilbrigða" á ólfka vegu.
Mikilvægi þessarar kenningar skilst best sé hún borin saman við kenningu
Platons, því samkvæmt henni vísar t.d. „hið heilbrigða“ aðeins til frummyndar
hins heilbrigða; ein greinargerð fyrir „hinu heilbrigða" dugir.
Verundarflokknum er skipt í frumlegar og annarlegar verundir (eða fyrsta
og annars stigs).11 Einstaklingar eru frumlegar verundir, en tegund og ætt eru
annarlegar. Þessi greinarmunur á einstaklingum og altökum er mikilvægur í
allri heimspeki Aristótelesar. Samkvæmt Platoni átti einstaklingurinn hlut-
deild í frummynd sinni, sem var upphaflegri og æðri. Frummyndin gerir grein
fyrir því sem á hlutdeild í henni. Hins vegar segir Aristóteles: „...skepnan [erj
umsögn um manninn, og þá líka um einstaka menn, þvf væri hún ekki umsögn
um nokkurn einstakan mann, þá væri hún ekki umsögn um manninn yfirleitl
... allt annað er annað hvort sagt um frumlög úr hópi frumlegu verundanna,
eða það er í slíkum frumlögum. Væru frumlegu verundirnar ekki til, gætu
aðrir hlutir ekki verið til.“ (Umsagnir 5 2a34-b7).
Utgáfa Sigurjóns hefur að geyma, í réttri röð, aðfararorð til lesanda, for-
mála, athugasemdir um þýðinguna og heimildir fyrir skýringum, þýðinguna
sjálfa með neðanmálsgreinum, orðskýringar, skýringarkafla og loks heimilda-
skrá.
Almenni formálinn er rúmar þrjár síður. Þar er að finna greinargerð fyrir
sögu og áhrifum verksins. Greinargerðin er upplýsandi, en hefði þó mátt vera
örlítið ítarlegri og nákvæmari á köflum: „Ritgerðin Umsagnir er eitt örfárra
heimspekirita sem aðgengileg hafa verið og lesin frá upphafi (löngum reyndar
aðeins í latínuþýðingu), og reyndar eitt þriggja rita sem öldum saman voru
kjarninn í þeirri heimspeki sem almennt var lesin.“ (bls. iv) Hér vísar Sigurjón
til miðaldahefðarinnar, Boethiusar og Porfyríosar, en skýrir ekki nánar, og
minnist síðan aðeins á annað af hinum tveimur ritunum. Hann gerir heldur
ekki grein fyrir stöðu verksins innan rökfræðirilanna í greinargerð sinni fyrir
sjálfu viðfangsefninu, sem er skýr og skorinorð. Þó vantar fræðilega
nákvæmni: „Heimildir standa til þess að upprunalegt heiti verksins hafi verið
„Um almælta hluti". Það hefir þá verið eins konar inngangur að verkinu
Almæli (Topica) sem er úttekt á rökræðulistinni eins og Aristóteles hafði
kynnst henni." (bls. v) Hérer hvorki getið þessara heimilda né gerð skiljanleg
11 Öðrum umsagnarflokkum er ekki skipt á sama hátt í þessu verki, en þó má finna
skiptinguna í Almœlum 103 ^27-39.