Hugur - 01.01.2002, Blaðsíða 64

Hugur
Stefán Snævarr
erfiðleika uppgötvað hvor hefði fleiri prófanlegar afleiðingar og hvort
önnur væri sértilvik af hinni. Ef þýðingarnar eru hins vegar meira í ætt
við þýðingar á ljóðum má telja þær ósammælanlegar, þær væru þá eins
og skip sem sigla fram hjá hvort öðru í þoku. Ljóðaþýðing getur nefni-
lega aldrei speglað fyrirmyndina enda ku skáldið Robert Frost hafa sagt
að skáldskapur væri það sem þýðing næði aldrei.
Til þess að skilja greiningu Davidsons verðum við að kynnast hugtak-
inu „hugtakaskema" (e. conceptual scheme). Slík skemu eru hugtaka-
grisjur er forma og grisja reynslu okkar, líkt og lituð gleraugu. Ef rétt er
að eskimóar hafi ekkert almennt hugtak yfir snjó heldur tuttuguogtvö
hugtök yfir blæbrigði snjávar þá hafa þeir sérstakt hugtakaskema fyrir
snjó sem er ósammælanlegt við okkar.
Davidson segir að þau rök sem nota megi til að sýna fram á að okkar
hugtakaskema H og tiltekið hugtakaskema H‘ séu ósammælanleg megi
nota til að sanna að H‘ sé alls ekki hugtakaskema. Hann segir:
... nothing ... could count as evidence that some form of activity
could not be interpreted in our language that was not at the same
time evidence that that form of activity was not speech behav-
ior.15
Við getum einfaldlega ekki vitað hvort tiltekin heimsmynd H.M. sé
ósammælanleg við okkar heimsmynd því ef við vissum það væru þær
sammælanlegar. Við myndum nefnilega vita að H.M. er í grundvallar-
atriðum ólík okkar heimsmynd og þá getum við borið (mælt) heims-
myndirnar saman. Því er út í hött að gera ráð fyrir hugarheimum sem
eru gagnólíkir okkar. Hugtakið hugtakaskema er falshugtak, þó ekki
væri nema vegna þess að við getum bara talað um mismunandi skemu
ef til er ótúlkaður veruleiki sem túlkaður er með ýmsum hætti af hinum
ýmsu skemum. Vandinn er sá að það er tómt mál að tala um ótúlkaðan
veruleika, ef við segjum að heimssnið H sé ótúlkað höfum við þegar túlk-
að H sem „hið ótúlkaða heimssnið H“ (dæmið er frá mér sjálfum komið).
Hafi Davidson á réttu að standa getum við gert okkur vonir um að geta
túlkað „snotr“ í Hávamálum rétt. Kvæðið getur ekki hafa orðið til í
merkingarheimi sem er okkur allsendis óskiljanlegur enda tómt mál að
tala um slíka merkingarheima. Dasenbrock gerir sér mat úr rýni Dav-
idsons og segir hana sýna að róttæk afstæðishyggja um túlkanir á skáld-
skap sé út í hött. Rökleg forsenda slíkrar afstæðishyggju er nefnilega sú
að túlkendur lifi í ósammælanlegum merkingarheimum. Dasenbrock
15 Donald Davidson: „On the Very Idea of a Conceptual Scheme“, lnquiries into
Truth and Interpretation (Oxford: The Clarendon Press, 1984) bls. 165.
62
J