Hugur - 01.01.2002, Blaðsíða 26

Hugur
Heimspeki margfalds persónuleika
Dr. Jekyll sé manneskja með tvo persónuleika og að hún hegði sér með
einum hætti sem Dr. Jekyll og með öðrum hætti sem Mr. Hyde. Kannski
má túlka sögu Stevensons svona. En málið er ekki einfalt. Setjum sem
svo að maðurinn í sögunni sé alltaf meðvitaður um sjálfan sig annað
huort sem Dr. Jekyll eða sem Mr. Hyde og aldrei sem eina manneskju
með þessa tvo persónuleika. Og gerum einnig ráð fyrir að þeir kumpán-
ar hafi ólíkar langanir og skoðanir, minningar og önnur markmið í lífinu.
Kannski veit hvorugur af hinum (nú fer ég út fyrir skáldsögu Steven-
sons). Eða ef Dr. Jekyll veit af Mr. Hyde, lítur hann e.t.v. á Mr. Hyde sem
annan mann: „Ég er ekki Mr. Hyde frekar en ég er Viktoría drottning“
gæti hann sagt. Dr. Jekyll er í þessu tilfelli meðvitaður um sjálfan sig
sem einn tiltekinn einstakling og neitar því harðlega að Mr. Hyde sé
hluti af honum sjálfum. Ef málum er svona háttað, er alls ekki lengur
augljóst að hér sé um að ræða eina manneskju með tvo persónuleika. Að
vísu er einungis um að ræða einn líkama, en svo gæti nú virst sem í þess-
um líkama búi tveir einstaklingar, hvor um sig með sína eigin sjálfsvit-
und. Þá er svarið við spurningunni „Hver er Dr. Jekyll?“ að hann er ein-
staklingur sem deilir líkama með öðrum einstaklingi; þessi líkami
myndar enga eina manneskju með tvo persónuleika.
Ég er einnig að fást við aðrar tengdar spurningar. Ef ég lifi í tuttugu
ár í viðbót, hvaða einstaklingur verður ég? Margir telja eflaust að svar-
ið sé einfalt: Eftir tuttugu ár verð ég manneskjan sem hefur líkama
minn eftir þennan tíma. En einnig í þessu dæmi er málið ekki svona ein-
falt. Kannski lendi ég í bílslysi daginn áður en þessi tuttugu ár eru lið-
in. Aðeins tekst að bjarga heila mínum; hins vegar skemmist heili sam-
ferðamanns míns, en ekki afgangurinn af líkama hans. Ef heili minn er
nú græddur í líkama hans, hver er þá á lífi eftir tuttugu ár? Ég eða
hann? Er hann á lífi því að nýi einstaklingurinn hefur líkama hans eða
er ég á lífi ef sjálfsmeðvitund mín hefur varðveist í heilanum? Þetta eru
dæmi um þær spurningar sem ég er að fást við. I stuttu máli: Hvað er ég
og hvað greinir mig frá öðrum einstaklingum? Hver eru skilyrði þess að
ég sé áfram á lífi? Hvenær fæðist ég og hvenær dey ég? - Ég er að vinna
að bók um þetta efni.
Skipta vandamál afþessu tagi meira máli fyrir nútímamanninn en áð-
ur vegna tækniframfara í læknavísindum?
Ég veit það ekki. Auðvitað hafa framfarir í læknavísindum beinlínis
leitt til margra nýrra siðferðilegra spurninga. En kannski er málið flókn-
ara þegar um er að ræða hugspekilegar spurningar eins og þær sem ég
er aðallega að fást við. Það nægir oft að framfarir í náttúruvísindum veki
svo upp ímyndunarafl manna að þeir fari að velta fyrir sér alls konar
24