Hugur - 01.01.2002, Blaðsíða 94

Hugur
Jón Ólafsson
lega rökræðu jafnvel þó að siðfræðin eigi að takmarka sig við forsendur
sanngjarnra og altækra reglna. Með öðrum orðum: Viss ónákvæmni og
hugsanlega ofurlítill tvískinnungur í notkun hugtaksins lífsgildi gerir
það að verkum að stundum virðist meginfullyrðingin léttvæg stundum
röng.
Mér sýnist að hitinn í greinum þeirra Róberts og Jóns komi til af því
að þeir skilja Vilhjálm þessum síðari skilningi. Þeir taka mál hans svo
að hann vilji losa siðfræðina alveg við allt tal um verðmæti. Þetta held
ég að sé ekki skoðun Vilhjálms en hann gefur vissulega höggstað á sér,
sumar fullyrðingar hans eru dálítið kæruleysislegar, engin þeirra þó eins
og þessi: „Svo lengi sem einstaklingurinn tekur sanngjarnt tillit til ann-
arra getur siðfræðin látið sér í léttu rúmi liggja þótt hann lifi tilgangs-
snauðu lífi.“4 Þetta er fádæma glannaleg fullyrðing, enda hlýtur Vil-
hjálmur að hugsa hana sem ögrun. En ég held að réttari og í raun áhuga-
verðari lestur á greinum Vilhjálms sýni að hann er að segja dálítið ann-
að en þetta: í fyrri grein sinni í Huers er siðfræðin megnug? reynir Vil-
hjálmur að gera þannig grein fyrir leikreglunum að þær verji tiltekin
grunngildi, svo sem frelsi, jafnrétti og réttlæti. En þar með eru þessi
grunngildi orðin leyfilegur hluti siðfræðilegrar rökræðu því að þau eru
meðal skilyrðanna fyrir því að fólk geti stundað frjálsar og jafnar rök-
ræður.5 Vilhjálmur hleypir því verðmætunum augljóslega að. Spurning-
in er bara hvaða verðmæti það séu og hvernig við getum rætt um þau.
Róbert bendi réttilega á marga hnökra á málflutningi Vilhjálms og
sýnir fram á tilhneigingu til að einfalda heimspekisöguna úr hófi. En af-
staða Vilhjálms er á endanum alls ekki jafn róttæk og Róbert vill vera
láta. Hann er í rauninni ekki að segja mikið meira en að í siðfræðilegri
rökræðu séu leikreglurnar aðalatriðið, ekki lífsgildin. Það er vert að
staldra við þetta atriði. Hvað merkir þetta? Hér er komin kjarnahugsun
í vestrænni frjálslyndisstefnu sem gengur út frá því að í nútímasamfé-
lagi sé farsælasta skipanin sú að semja um tilteknar skynsamlegar
grundvallarreglur en láta allan ágreining um gildi standa utan þess
samkomulags. Það leiðir af þessu að grundvallargildi einstaklinga eiga
að vera hinni samfélagslegu samræðu óviðkomandi og hún þeim.
Nú hefði ég haldið að Róbert og að minnsta kosti Jón séu ekki bara
ósammála því að úthýsa eigi gildum úr siðíræðilegri rökræðu, sem þeir
segja að Vilhjálmur haldi fram. Ég hefði haldið að þeir séu líka ósammála
þessari mildari útgáfu, það er að segja að leikreglur séu aðalatriði í sið-
fræðilegri umræðu, ekki lífsgildi. En það kemur ekki nógu vel fram í grein-
4 Vilhjálmur Árnason 1997 bls. 204.
5 Vilhjálmur Árnason 1999 „Hvers er siðfræðin megnug" bls. 147.
92