Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1996, Síða 16

14
Aðalgeir Kristjánsson
ráð hafi þá þegar ráðstafað þeim 100 eintökum sem rætt var um að
hann fengi eða ekkert hafi orðið úr því, en yfir endalokum þessa
launamáls hvílir enn hula sem ekki hefir tekist að lyfta til fulls. Ekki
verður séð svo að dæmi sé tekið hvort Konráð hefir fengið hin um-
ræddu 100 eintök af orðabókinni og komið þeim í verð. Ef þau við-
skipti hefðu gengið með eðlilegum hætti hefði hann átt að bera úr být-
um hátt í 600 dali, en bókin var seld á 6 dali út úr bókaverslun.
Þegar Jóhann Halldórsson og Konráð hófust handa að semja Danska
orðabók með íslenzkum þýðingum var um brautryðjandaverk að ræða.
Rúmum tveimur áratugum áður hafði Gunnlaugur Oddsson gefið út
orðabók yfir fágæt og torskilin orð í dönskum bókum ásamt íslensk-
um þýðingum, en hún tók ekki til nema lítils hluta orðaforðans þar
sem aðaláherslan var lögð á erlend tökuorð. I orðabók Konráðs var
tekin önnur stefna. Konráð var mikill málhreinsunarmaður og þess sér
víða stað í orðabókinni. Oftar en ekki er merking orða umorðuð, enda
var mörg orð og hugtök að finna í dönsku rnáli sem ekki höfðu feng-
ið íslenskt heiti. Hitt er hafið yfir allan vafa að danska orðabókin bætti
úr brýnni þörf og auðveldaði íslenska málvernd og málhreinsun vegna
orðfærisins á þýðingunum. Af þeim sökum hefir hún hlotið heiðurs-
sess rneðal íslenskra orðabóka.
2.3 Norrœn orðabók
Hinn 22. maí 1856 sótti Konráð til kirkju- og kennslumálaráðuneytis-
ins um 1.500 dala styrk á ári til að semja „en muligst fuldstændig
oldnordisk-dansk Ordbog“. í umsókn sinni rakti hann feril sinn og
sagðist hafa unnið í samfleytt 16 ár að orðabókarstörfum. Því þætti sér
vel hæfa að helga líf og krafta gerð nýrrar orðabókar yfir fornmálið
sem reynt yrði að hafa eins vandaða og fullkomna og unnt væri. Því
aðeins væri þetta mögulegt að stjórnvöld væru ör á fjárútlát til verks-
ins.
Það er skemmst frá að segja að stjórnvöld tóku erindi hans vel og
veittu honum árlegan styrk sem nam 1.500 dölum um árabil. Megin-
heimild um undirbúningsvinnu við væntanlega orðabók eru bréf Kon-
ráðs og umsóknir til ráðuneytisins þar sem gerð er grein fyrir fram-
vindu verksins. Konráð naut styrkjanna í sex ár, 1857-63. Hann virð-
ist þó hafa haldið orðabókarstarfi sínu áfram og í bréfi til ráðuneytis-