Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1996, Page 39
EIRÍKUR RÖGNVALDSSON
Frumlag og fall að fornu
0. Inngangur
Undanfarin 20 ár hefur það verið almenn skoðun meðal málfræðinga
að nútímaíslenska hafi frumlög í öðrum föllum en nefnifalli.1 Þessu
var fyrst haldið fram í grein Andrews (1976), og hefur síðan verið tek-
ið upp og rökstutt frekar í fjölda rita, t. d. hjá Höskuldi Þráinssyni
(1979), Zaenen, Maling & Höskuldi Þráinssyni (1985) og ítarlegast
hjá Halldóri Ármanni Sigurðssyni (1989, 1991).
Hér er um tvennt að ræða; annars vegar eru sagnir sem áður voru
kallaðar „ópersónulegar“, vegna þess að þær standa alltaf í 3. persónu
eintölu og taka ekki með sér neinn nefnifallslið, eins og í eftirfarandi
dæmum:
(1) a Mig vantar peninga.
b Mér kólnar.
c Mín var saknað.
1 Á norrænni málfræðiráðstefnu í Reykjavík sumarið 1990 flutti ég erindi sem hét
Quirky Subjects in Old Icelandic, og birtist ári síðar á prenti í ráðstefnuriti (Eiríkur
Rögnvaldsson 1991). Þar reyndi ég að færa rök að því að aukafallsffumlög hafi verið
komin til sögu í fornu máli. Síðan þetta var hafa þó ýmsir komist að annarri niður-
stöðu, eins og fram kemur hér á eftir. Bæði Morck (1992) og Kristoffersen (1994)
vitna í grein mína frá 1991, en telja röksemdir mínar of veigalitlar til að hægt sé að
fullyrða að aukafallsfrumlög hafi verið til í fornu máli. Nokkuð er til í því; en ég þyk-
tst þó geta sýnt fram á að þau dæmi sem þeir tína til, og eiga að sýna að þeir auka-
fallsnafnliðir sem ég taldi til frumlaga hagi sér í sumum tilvikum öðruvísi en venju-
leg nefhifallsfrumlög, séu annaðhvort röng eða hafi ekkert gildi. Þar við bætist að síð-
an ég flutti erindið árið 1990 tel ég mig hafa fundið ný og góð rök fyrir því að auka-
fallsfrumlög hafi verið til í fornu máli. Þess vegna fannst mér full ástæða til að taka
málið hér upp á nýjan leik.
Þessi grein er samin upp úr erindi á 10. Rask-ráðstefnu íslenska málfræðifélagsins
i janúar 1996. Ég þakka áheyrendum þar og á ráðstefnunni árið 1990 fyrir athuga-
semdir. Einnig þakka ég prófessor Jan Terje Faarlund í Þrándheimi fyrir að bjóða mér
að flytja fyrirlestur um efnið við háskólann þar vorið 1996; og Höskuldi Þráinssyni
fyrir gagnlegar athugasemdir við þessa gerð greinarinnar.