Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1996, Page 41
39
Frumlag ogfall að fornu
í þessari grein verða rök með og móti frumlagseðli aukafallsnafn-
liða í fornu máli vegin og metin. Fyrst er rætt nokkuð um skilgrein-
ingu á hugtakinu frumlag, og síðan sýnd dæmi um ýmsar tegundir
fornmálssetninga sem yrðu taldar hafa aukafallsfrumlög ef þær væru
úr nútímamáli. Þá eru rakin lauslega helstu skrif um aukafallsfrumlög
í fornu máli. Síðan eru tekin fyrir ýmis rök sem hafa verið færð fram
gegn frumlagseðli aukafallsnafnliða að fornu, og sýnt fram á að þau
hafa lítið gildi. Að því loknu eru sett fram rök fyrir frumlagseðli títt-
nefndra aukafallsnafnliða í fornu máli. Niðurstaða greinarinnar er sú
að ekki sé munur á falli frumlaga í fornmáli og nútímamáli; geri menn
á annað borð ráð fyrir aulcafallsfrumlögum í nútímamáli, þá sé engin
ástæða til annars en ætla að þau hafi einnig verið til að fornu.
1. Frumlög
11 Hugtakið frumlag
Hvað er frumlag? Eldri rit um íslenska setningafræði, bæði fornmáls
og nútímamáls, hafa einfalt svar við þessu; frumlagið er nafnorð
(nafnliður) í nefnifalli sem sögnin lagar sig að í tölu og persónu. Ef við
viljum halda því fram að einhverjir aukafallsnafnliðir séu frumlög
verður vitaskuld að hafna þessari einföldu skilgreiningu. En fleiri rök
hníga til þess að endurskoða skilgreininguna. Ef fyrirbærið frumlag
er algilt — kemur fyrir í öllum mannlegum málum — hlýtur að verða
að skilgreina það á algildan hátt, án þess að nota hugtök sem ekki eiga
við öll mál (nefnifall, samræmi o. s. frv.).
En jafnvel þótt við værunr eingöngu að fást við íslensku, og gerð-
um ekki ráð fyrir aukafallsfrumlögum, má færa rök að því að ofan-
greind skilgreining sé ekki á réttri leið, þó svo að hún gangi upp.
Astæðan er sú að hún er byggð á beygingarlegum atriðum (falli og
samræmi), en frumlag er setningafræðilegt fyrirbæri. Það virðist eðli-
legt að ætlast til þess að setningafræðileg fyrirbæri séu skilgreind út
frá setningafræðilegum hugtökum, ekki beygingarlegum (sbr. Höskuld
Þráinsson 1979:464).
Algildar skilgreiningar á frumlagi eru með tvennu móti. Önnur
tegundin byggist á hegðun liðanna; upptalningu á eiginleikum sem
frumlög hafa en aðrir nafnliðir ekki. Hin tegundin byggist á stöðu lið-